Onderwerp: Bezoek-historie

Militair Rechtelijk Tijdschrift Jaargang 110 - 2017 - aflevering 6

Dit onderwerp bevat de volgende rubrieken.

Inhoud

MRT 2017, editie 6

 

Inhoud

 

Bijdrage – Toespraak

Toespraak Commandant der Strijdkrachten, luitenant-admiraal Rob Bauer, ter gelegenheid van het congres Humanitair Oorlogsrecht van het Nederlandse Rode Kruis op 13 oktober 2017 te Den Haag.

 

Bijdrage – Boekbespreking

Titel: Extreem geweld bij de dekolonisatie van Indonesië: Wat was de rol van het Militair Strafrecht? Rémy Limpach. De brandende kampongs van Generaal Spoor.

Auteur: Mr. dr. S. Meuwese

 

Bijdrage – Boekbespreking

Titel: De vervolging en berechting Japanse oorlogsmisdadigers in Nederlands-Indië aan de vergetelheid onttrokken. Fred L. Borch. Military Trials of War Criminals in the Netherlands East Indies 1946-1949.

Auteur: Mr. J. Snoeijer

 

Bijdrage – beschouwing

Titel: Staat het humanitair oorlogsrecht het aanvallen van geldopslagplaatsen toe?

Auteur: Cadet-Kornet R.R.C. Tutert

 

Strafrechtspraak

Rechtbank Gelderland, 28 augustus 2017

Titel: De ontgroening waaraan een luchtje zat

Auteur naschrift: Mr. M.M. Dolman

 

Tuchtrechtspraak

Rechtbank Gelderland, 11 september 2017, ECLI:NL:RBGEL:2017:4684

Titel: Artikel 6 EVRM en het militair tuchtrecht

Auteur naschrift: Majoor mr. J.J.M. van Hoek

 

Bestuursrechtspraak

Centrale Raad van Beroep, 24 augustus 2017, ECLI:NL:CRVB:2017:2907

Titel: Verwijtbaar blijft verwijtbaar: ontslag voor een burgerambtenaar na tien weken afwezigheid zonder toestemming daarvoor.

Auteur naschrift: Mr. P. Verkroost

 

Redactiecommissie

Bijdrage - Toespraak

Toespraak Commandant der Strijdkrachten, luitenant-admiraal Rob Bauer, ter gelegenheid van het congres Humanitair Oorlogsrecht van het Nederlandse Rode Kruis op 13 oktober 2017 te Den Haag.

Toespraak

Toespraak Commandant der Strijdkrachten, luitenant-admiraal Rob Bauer, ter gelegenheid van het congres Humanitair Oorlogsrecht van het Nederlandse Rode Kruis op 13 oktober 2017 te Den Haag.

 

 

Before I arrived at the Royal Naval Academy, I never really considered such a thing as the rules regarding the treatment of prisoners of war. Or the rules of targeting.

Fortunately, however, I was obliged to spend a considerable number of hours studying the application of humanitarian law, as well as military history.

I shall never forget our professors, who explained to us how war could shatter lives.

How it separates families.  How it destroys livelihoods. And how it is often civilians who bear the brunt of the suffering.

-The Second World War.

-Vietnam.

-Korea.

Studying these examples – and seeing and imagining all of the horrors of brutal warfare – made a lasting impression on me. At the same time, our professors stressed that war does have its limits. Always.

They are the rules of humanitarian law. Fundamental rules.

-Spare civilians.

-Spare the wounded and sick.

-Treat those who are taken prisoner humanely.

Whatever their political commitment, nationality or motives. Whatever their past.

 

We still teach our men and women the fundamental principles of international humanitarian law. By using, for instance, the handbook of the Netherlands Red Cross. We also tell our students about the important work the International Committee of the Red Cross is doing. And that the emblems of the Red Cross are internationally protected. Just as we explain to our students how the Red Cross helps to rebuild destroyed homes; repairs broken sanitation plants; and brings healthcare to remote communities. Or how the ICRC visits detainees, reunites families after separation and advocates further regulation of the use of weapons.

And let me tell you: our students are amazed by the actions of the ICRC worldwide.

And, once deployed in conflict areas, they admire the professional attitude of Red Cross aid workers. Because they realise, that in a world steeped in insecurity, their presence can bring hope and humanity. To millions across the globe.

 

What I’m trying to say is that International Humanitarian Law is the moral compass on how to act, for all of our servicemen and women. Even outside armed conflict. Even if our adversaries do not abide by international humanitarian law. That is why in all basic military training, we devote time to teaching the content and application of international humanitarian law. And this is reflected in the way we operate.

Our men and women receive, for example, clear rules of engagement for situations in which the use of force might be necessary. Both the soldier and the sergeant, patrolling hostile territory but also the F-16 pilot providing air support to coalition partners. The protection of the civilian population is always taken into account. Unfortunately, we can never fully prevent civilian casualties. War and conflict are never a walk in the park. But we will always do our utmost to protect the lives of civilians and to respect the law.  Even though – if I were to be brutally honest – that is sometimes hard to do after you have seen what atrocities people are capable of committing.

Think of Isis. Of Boko Haram. Of Al-Qaida.

These extremists will purposefully hide among women and children, use people as “human shields”, use sexual violence as a weapon or children as suicide bombers.

These extremists do not adhere to a single article of the Geneva conventions. But when facing them, we must stick to these principles.

That is civilisation. 

That is to operate within the confines of the rule of law, with parliamentary, legal, and international oversight.

That is what keeps us from the slippery slope and from an eye for an eye.

 

In short, the Dutch military stays away from such dilemmas. In that regard, we share a starting point with the ICRC. We try to help people and respect international law. But we also try to promote respect for humanitarian law abroad.

For instance, we train Iraqi security forces and Peshmerga soldiers, who have to fight ISIS. Among other things, we teach them the principles of international humanitarian law. An aspect of warfare that these people have never experienced. These brave men and women, after all, have primarily been on the receiving end of dreadful treatment from ISIS. They revenge looms. As victims seek justice. Which triggers another cycle of violence.

So it is all the more important that our servicemen and women lay out the rules as stipulated in international laws.

How they do that?

They talk the fighters through a variety of scenarios, designed to help them understand all of the different choices they could make and to help them see what would be the right thing to do. We ask them for instance: How do you make sure you are not accidentally attacking women, children or the elderly? Or what if ISIS isn’t playing by the same rules?

 

It has become clear that our training is working.

The Peshmerga soldiers are absorbing the training material well, and ask some very complicated questions. It means they are grasping the concepts, and have started to look beyond their past experiences. This is very important if we want to work towards long-term stability.

 

Besides security, education and training are the most important conditions for progress and improvement. They offer people a view of what a normal life could be. And they help prevent violence and misery.

 

But there is even more overlap between the ICRC and the Dutch military in what we do.

The Netherlands armed forces, for instance, also help deliver aid and restore order. As we did in the Caribbean, in the wake of hurricanes Irma and Maria. When we deployed one of our ships to transport aid supplies. And as we speak, one of our ships is delivering these aid supplies from the Netherlands Red Cross to Saint Martin.  The Netherlands Armed Forces also help to strengthen the rule of law. As we are currently doing in Kosovo, where one of the tasks performed by our men and women is to escort public prosecutors and judges to and from work. And we build and train local security institutions. Such as the Tanzanian coastguard, the Malian police, the Afghan army, and the military legal services of Uganda.

 

So we are furthering the same cause. And we sometimes use the same means. Yet, we still operate separately. While today’s conflicts are often long-term conflicts, and are marked by the participation of non-state armed groups. Meaning the lines between combatants and civilians are more blurred than ever. Just as today’s conflicts are characterized by the use of new types of weapons and technologies. Complicating access to people in need of help. This is something we all need to discuss.

 

I realise that the ICRC is neutral; it is one of its seven basic principles.  This neutrality allows Red Cross aid workers to work successfully. And for the Red Cross to be associated with a military could be very problematic. Very dangerous even. So I realise we have to stay within our own mandates, and stick to them.

Just as I realise that, as a result, cooperation with the military is most likely impossible for Red Cross aid workers. But your presence - and your actions - do influence what we - the military - are trying to achieve.

So why not find a way to achieve coordination? In some situations?

Why not coordinate actions, while at the same time respecting each other’s boundaries?

 

I would like to believe that we can accomplish this if we could only adopt a pragmatic approach. An approach in which we can all share our expertise and networks. Without obligations.

 

This ecosystem approach aims to fully apply the qualities of all who want to support a safer world and a safer environment. An environment in which people can live and enjoy a secure future. The Netherlands armed forces are open to this approach, and offers a platform to help others. That is the reason why the Netherlands Ministry of Defence organised the Future Force Conference at the beginning of this year. The conference brought together twelve hundred people from all over the world. And from all walks of life. Not just military personnel, policy makers, researchers, and CEOs. But also aid workers, white-hat hackers, architects, economists, students, social scientists, and artists. All eager to make a connection, all driven by a common need for secure environments. And the great thing is, it was a huge success.

A wide range of very different ideas were exchanged between all sorts of organisations, giving rise to follow-up agreements and actions. For example, the agreement to plan a so-called Comprehensive Perspectives Meeting. To try to fully understand and tackle complex conflicts, such as the one in Libya.

This meeting took place four weeks ago, in fact.

Sixty people were present: CEOs, experts and high-ranking officers from international organisations but also experts from governments, think tanks, NGOs and the business community, all of which have ‘boots on the ground’ and therefore an extensive network in Libya. Some were obviously a little wary to begin with. “What are we doing here”, they wondered. “What’s behind this, other than the desire to share information and contacts?”

Some thought there was a grand military plan behind it all. But the open exchange of views changed that attitude. And we have now agreed to meet more often. Hopefully with many more people involved and concrete action as a follow-up.

 

Another result of the Future Force Conference is the pledge given by the Netherlands Ministry of Defence, to create a platform for practical innovation. And to help social innovators.

For instance, two months ago my predecessor, General Tom Middendorp, invited the Hassani brothers to his office. You may not know them, but these two brothers fled Afghanistan nineteen years ago. They now live in the Netherlands, where for the last three years they – together with a team of 21 young engineers from all over the world – have developed a mine-hunting drone.  

Today, this drone is not only able to fly over a mined area.

-But it also generates a detailed 3D map with a built-in aerial mapping system:

-Uses a metal detector to pinpoint any landmine:

-Places a detonator on top of the mine with its robotic arm;

-And then flies away, and ‘BOOM’… lets the explosive do the work.

 

According to the two brothers, these capabilities not only make demining safer, but also twenty times faster than existing devices. Not to mention two hundred times cheaper than traditional demining methods. But before they can actually prove the drone’s capabilities, the brothers need to finish their prototype and start testing it on real landmines.

And that is where the Ministry of Defence comes in. We offered Massoud and Mahmud the opportunity to test their drone regularly at one of our military test facilities. Where they will also have the chance to talk to our military experts. To further improve their

innovation as they go along. So that one day… they will see their dream become a reality: And that is to clear all 110 million landmines worldwide – within ten years.

 

Please allow me to give you one final example from the Future Force Conference, which shows how collaboration between NGOs, civilian parties and the military can result in an innovative solution. A solution that is very interesting for all of us.

Let me explain.

Working towards the Future Force Conference, people from the Royal Netherlands Air Force and Capgemini came together and decided to design a whiteflag protocol. It is a decentralised protocol to create a trusted messaging network for disaster and conflict areas.

How this works?

Well, the protocol works on the basis of the Blockchain. The technology on which bitcoins are based. By design, this technology is neutral, and therefore not European, American, Russian or Asian. The idea is that all conflict stakeholders are able to digitally join this network. And the stakeholders are able to let each other know exactly where they are working or operating. Think of aid workers, for instance. Or soldiers and journalists.

With this White flag protocol, they would now be able to send and receive series of messages. About entities protected under humanitarian law, or about occurring events.

In this way, at the moment an attack happens, the aid worker would be able to send out coordinates where they are providing care which would inform a soldier not to attack and a journalist would be able to send out a live report on the incident and a proof-of-life signal to his news agency and family.

Just imagine the possibilities. It means this protocol will not only increase our situational awareness, but support more aid in the field, and most importantly: save lives.

So the question is: how to  push this whiteflag protocol a step further? How do we convince others to join in?  

Well, the inventors of the Whiteflag initiative have given this crucial question some thought. That is why they plan to launch their initiative NOT as a military service or as a commercial service. But as a neutral one. And their wish is that the ICRC will be willing to adopt it. And willing to implement this initiative. That is also why I am very pleased to say that the  ‘Save the Children’ organisation helped the inventors with the next steps, and introduced the team of creators to the ICRC. And just two days ago, four people from the ICRC in Geneva, were here in the Netherlands to discuss the project with the Dutch Air Force and Capgemini. And I was told they were very enthusiastic.

 

Joining forces and connecting networks.

Not because of commercial interest.  

Not because of self-interest.

But because we know our common efforts can contribute to a safer world.

That was the fundamental idea of the Future Force Conference. That is the basic notion of the ecosystem approach. And that is the basic concept adopted by everyone involved.

 

So I would like to ask all of you today to combine efforts.

And connect our networks.

So all of us can work effectively towards our main goal.

And that is to help people in need.

And to make this world a safer place.

… For everyone.

Bijdrage - Boekbespreking

Extreem geweld bij de dekolonisatie van Indonesië: Wat was de rol van het Militair Strafrecht? Rémy Limpach. De brandende kampongs van Generaal Spoor.

Boekbespreking

Extreem geweld bij de dekolonisatie van Indonesië: Wat was de rol van het Militair Strafrecht?

 

Rémy Limpach, De brandende kampongs van Generaal Spoor, Amsterdam, Boom, 2016, 870 blz.

ISBN 978908953950290, € 39,90 (het boek is al aan de derde druk toe).

 

Door mr. dr. S. Meuwese1

 

In 2015 promoveerde de Zwitsers-Nederlandse historicus Rémy Limpach aan de universiteit van Bern op het proefschrift Die brennenden Dörfer des General Spoor, Niederländische Massengewalt im Indonesischen Unabhängigkeitskrieg 1945-1949. Het onderzoek naar het militair ingrijpen bij een Nederlands dekolonisatieproces was opmerkelijk genoeg gefinancierd door het Schweizericher Nationalfonds, vergelijkbaar met de Nederlandse onderzoeksfinancier NWO.

In 2016 kwam de Nederlandse vertaling van dit omvangrijke werkstuk ter beschikking onder de titel De brandende kampongs van generaal Spoor. Maar zonder ondertitel.

De titel van het boek van Limpach roept reminiscenties op aan de frase ‘Spoor’s afgebrande dessa’s op Java’ in de preek van 21 maart 1948 van de sociaal-democratische en antimilitaristische dominee J.J. Buskes in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, die door de radio werd uitgezonden. Hij noemde het optreden van Nederlandse militairen in één adem met het optreden van Pontius Pilatus in Palestina, de concentratiekampen van Adolf Hitler, de galgen van de Bulgaarse communist Grigor Dimitrov. Met de ‘afgebrande dessa’s’ refereerde Buskes aan de represailles van Nederlandse zijde op Indonesische militaire acties, een vorm van extreem geweld door de Nederlandse krijgsmacht. Limpach zegt in zijn toelichting op de formulering van de titel, dat hij deze ontleend heeft aan een opmerking in een brief van een reserveofficier uit die dagen. Nadere informatie leert echter, dat deze brief van later datum is dan de preek van Buskes.

In de titel noemt Limpach uitdrukkelijk de naam van generaal Spoor als hoogste krijgsmachtsbevelhebber om aan te geven dat het extreem geweld van hogerhand zo niet gestimuleerd, dan in ieder geval getolereerd werd. Het geeft aan bij wie de uiteindelijke verantwoordelijkheid lag: brandende dorpjes in Indonesië worden verbonden met de naam van de opperbevelhebber.

 

Aan het onderzoek van Limpach naar oorlogsmisdaden in Indië ging, naast een aantal deelstudies (zoals over de standrechtelijke executies in Zuid-Celebes), de Excessennota uit 1969 (kamerstuk 10008, herdrukt in 1995 met een inleiding van Jan Bank) en de studie van Van Doorn en Hendrix uit 1970 onder de titel ‘Ontsporing van geweld, over het Nederlands/Indisch/Indonesisch conflict’ vooraf.

In het dilemma of Limpach´s onderzoek hard nodig of overbodig was kiest jurist-historicus Cees Fasseur, de ambtelijke opsteller van de Excessennota 1969, in zijn memoires Dubbelspoor, verschenen na zijn plotselinge dood in 2016, voor het laatste: wat valt er nog te ontdekken?

Hij schrijft:

Hij [Limpach] concludeerde na een omvangrijk onderzoek van overheidsarchieven en persoonlijke getuigenissen, neergelegd in dagboeken en soldatenbrieven, dat het door de Nederlandse militairen toegepaste geweld structureel en grootschalig is geweest. Eerlijk gezegd vind ik deze conclusie het intrappen van een open deur. Hoe had het anders gekund? (p 146).

Nadere informatie leert, dat Fasseur de studie van Limpach alleen uit krantenberichten kan kennen en geen kennis meer heeft kunnen nemen van de volledige versie: zijn ‘open deur’ is niet meer dan een kijkgaatje.

Het is uiterst opvallend, dat de Excessennota uit 1969, waarin toch minstens 80 oorlogsmisdaden gepleegd door Nederlandse militairen en de justitiële reactie daarop aan de orde worden gesteld, nooit serieus is besproken in het MRT, alsof het militaire recht er niets mee te maken had.

Het Indië-conflict heeft überhaupt maar weinig sporen nagelaten in het domein van het militair recht, noch in de jurisprudentie, noch in de wetgeving, noch in publicaties en onderzoek. De Graaff geeft in zijn proefschrift uit 1957 een rechtshistorisch overzicht 1795-1955 van de organisatie van het militair justitieel apparaat, maar laat de Indische periode uitdrukkelijk buiten beschouwing. Onbegrijpelijk, omdat de Nederlandse krijgsmacht in de jaren 1945-1950 op de meest omvangrijke, intensieve en langdurige manier is ingezet in een gewapend conflict. De Graaff geeft aan dat hij zich heeft moeten beperken tot de Nederlandse landmacht in enge zin. Maar dan passen de enkele bladzijden die hij besteedt aan de militaire rechtspraak in Korea er ook niet in. De Graaff had vanuit praktische overwegingen op theoretische gronden zijn historisch overzicht beter met 1945 kunnen afsluiten of - nog beter – tijd moeten besteden aan de organisatie van het militair recht in Indië.

Hoe dan ook, het ontbreekt de militaire rechtsgeschiedenis aan enige vorm van reflectie of evaluatie van de militaire inzet in Indië.

 

Het proefschrift van Limpach valt binnen een opleving van aandacht voor de laatste Nederlandse koloniale oorlog. Hoogleraar koloniale geschiedenis Gert Oostindie publiceerde een uitvoerige bloemlezing uit dagboeken en andere egodocumenten van Nederlandse militairen uit Indië. Onderzoeksjournalist Manon van Brekel onderzocht de bloedbaden in Zuid-Celebes vanuit het perspectief van de Indonesiërs. Zoon Maarten Hiddes vroeg zich af wat zijn vader als vrijwilliger van het Depot Speciale Troepen in Zuid-Celebes heeft meegemaakt (letterlijk). Kleinzoon Ronald Nijboer reisde zijn grootvader achterna naar Java. Deze publicaties van de afgelopen twee jaar over Nederlandse militairen in Indië, hoezeer ook verschillend van diepgang en kwaliteit, zijn geschreven uit een mengeling van nieuwsgierigheid en gevoel voor verantwoording.

 

De omvangrijke studie van Limpach van 870 pagina’s is na een chronologisch begin met de eerste golf van extreem geweld in de periode 1945-1946 en een aantal casestudy’s vooral thematisch ingedeeld: vormen van extreem geweld, onderzoek naar en bestraffing van extreem geweld, verhulling en controle van extreem geweld, preventie van extreem geweld, melding van en verzet tegen extreem geweld, en oorzaken van extreem geweld. Let wel: de studie van Limpach gaat niet over de geweldstoepassing in Indië door de Nederlandse krijgsmacht, maar over de toepassing van extreem geweld.

Limpach definieert als extreem geweld ‘fysiek geweld dat overwegend buiten reguliere gevechtssituaties wordt toegepast tegen non-combattanten en tegen combattanten na hun overgave of gevangenneming, doorgaans zonder directe militaire noodzaak of zonder duidelijk afgebakend militair doel’. Massageweld is extreem geweld toegepast op grote aantallen burgerbevolking en ontwapende militairen of strijders. Foltering en verkrachting zijn specifieke vormen van extreem geweld. Limpach vermijdt de term ‘oorlogsmisdaad’, omdat deze een juridische connotatie heeft. Hij gebruikt ook de term ‘exces’ niet, omdat dit zou kunnen impliceren dat het om uitzonderingsgevallen zou kunnen gaan.

De kern van zijn onderzoek is nu juist dat het extreem geweld geen uitzondering, maar regel was. En dat impliceert betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de militaire en civiele autoriteiten.

 

Voor juristen is hoofdstuk 6 van bijzonder belang. Daarin wordt de organisatie en de werking van de militaire justitie in Indië in de jaren 1945-1950 uitvoerig behandeld. De nadruk ligt daarbij op het formele recht, de bevoegdheden van de aanklagers en de rechters en de toepassing van de procedures. Het materiële militaire recht komt niet aan de orde. Er zijn uit de studie van Limpach geen tekenen op te maken, dat het Wetboek van Militair Strafrecht uit 1903-1923 onbruikbaar zou zijn geweest in de tropen (voor de landmacht en de marine, waaronder de mariniers). Voor het KNIL gold het per ordonnantie van de gouverneur-generaal uit 1934 vastgestelde militair strafrecht. De muiterij op de Zeven Provinciën in 1933 was de aanleiding geweest het militair strafrecht nog eens tegen het licht te houden.

Limpach constateert dat de straffen, uitgesproken door KNIL-krijgsraden strenger waren dan die uitgesproken door krijgsraden te velde en de zeekrijgsraad.

 

Een kernprobleem, dat altijd gekleefd heeft aan de militaire justitie is de relatie met de militaire leiding. Is strafvervolging nodig bij grensoverschrijdend gedrag? Ja, er moet orde en tucht binnen de krijgsmacht gehandhaafd worden, niet op juridische gronden, maar vooral vanwege organisatorische redenen. Nee, militairen die de vijand effectief bestrijden, maar de grenzen van het militair oorlogsrecht daarbij niet in acht houden, moeten niet te veel op de huid gezeten worden. Zo is kapitein Raymond Westerling strafrechtelijk nooit aangesproken op zijn optreden op Celebes in de periode december 1946-februari 1947.

Het militaire justitieapparaat was onvoldoende voor zijn taak uitgerust. Het ontbrak aan auditeurs en rechters met voldoende juridische kennis. Er waren voor de militair-justitiële functies  bijna geen geschikte officieren met enige juridische kennis voorhanden. Veel KNIL-officieren waren nog nauwelijks hersteld waren van de Japanse krijgsgevangenschap. En voor veel KNIL-officieren was Indië hun eigen land waarmee zij door geboorte en afkomst verbondenheid waren: het behoud van de kolonie betekende zelfbehoud. En er waren KL-officieren die vers uit het bezette Nederland geen beeld hadden van de Indische samenleving na en door de Japanse bezetting.

Historicus Limpach legt de vraag op tafel die zeer vergaande implicaties heeft: wat kan militaire justitie in oorlogstijd betekenen? Zijn conclusie is hard: het militair strafrechtelijk systeem faalde nagenoeg volledig. Hogere oorlogsdoelen wogen al met al telkens weer zwaarder dan juridische of morele beginselen.

Limpach noemt de gesloten cultuur van de krijgsmacht, de verhullende dagrapporten en de verwevenheid van militaire justitie met de militaire bevelsstructuur als oorzaken voor het feit dat er zo weinig vormen van extreem geweld gemeld zijn op de plaats waar zij terecht behoorden te komen: de krijgsraad. En die krijgsraad behoorde dan ook op echt onafhankelijke wijze recht te spreken.

Mijn vraag, die ik hiermee ook voorleg aan militaire juristen, is: als in de enige langdurige en heftige oorlogsactiviteit van de Nederlandse krijgsmacht uit de laatste twee eeuwen, de militaire justitie faalde, is dat dan niet het faillissement van het militaire recht? Het gaat hier niet om een bezwaar bij het mislopen van het bevordering, het afwijzen van een beroep op vrijstelling van militaire dienstplicht, het klachtrecht bij een belediging door een meerdere, een procedure inzake het militair pensioen. Het gaat om een reactie van de militaire justitie bij toepassing van extreem geweld in oorlogssituatie, het gaat om onaanvaardbaar gedrag bij de uitoefening van de kerntaak van de krijgsmacht. Of is er sprake van onvermijdelijke juridische collateral damage? Heeft oude adagium inter arma silent leges niets van zijn betekenis verloren?

 

Als illustratie besteedt Limpach aandacht aan Bondowoso-affaire, ook wel de ‘Lijkentrein’ (gerbong maut) genoemd: het transport van Indonesische gevangen op 23 november 1947 van de overvolle gevangenis in Bonowoso naar Soerabaja. Van de honderd gevangenen bleek bij aankomst bijna de helft overleden: gestikt in hermetisch afgesloten goederenwagons. De bewaking was opgedragen aan mariniers, die toch die kant op moesten vanwege repatriëring naar Nederland. Over deze dramatische gebeurtenis heeft NOS-journalist Ad van Liempt een boeiend boek geschreven, mede gebaseerd op gesprekken met betrokkenen.

Alleen de mariniers die bij de organisatie en uitvoerig betrokken waren werden voor de zeekrijgsraad gebracht. Alle commandanten van Mariniersbrigade en de A-divisie die tenminste verantwoordelijk waren voor het niet-uitvaardigen van instructies en voorschriften bleven buiten schot. Van de 14 mariniers die terecht stonden kregen er 13 vrijspraak; de feitelijke transportcommandant kreeg een maand met aftrek als schuldig aan artikel 307 Sr ‘dood door schuld’. Het komt tot een strafprocedure voor de Zeekrijgsraad in Soerabaja. Het uitvoerige vonnis van de zeekrijgsraad van 3 augustus 1948 (51 pagina’s) is niet gepubliceerd in NJ of MRT. Van de 11 militairen die in hoger beroep voor het Hoog-Militair Gerechtshof van Nederlandsch-Indië moeten verschijnen kregen er 3 vrijspraak en 8 gevangenisstraffen variërend van 2 tot 8 maanden. Dit gerechtshof bestond uit landmachtofficieren met een juridische opleiding, dit in tegenstelling tot de Zeekrijgsraad waarin geen juristen functioneerden. De hoogste straf van 8 maanden was voor een eerste luitenant die als ondercommandant van de Veiligheidsdienst van de Mariniersbrigade, het nauwst bij de gevangenneming en het verhoor van de Indonesiërs betrokken was, en die door de krijgsraad vrijgesproken was. De uitspraak is van het HMG-NI van 20 november 1948 is gepubliceerd in MRT 1949 (XLII), 108-121).

Het is zeer bijzonder, dat de dag vóór het drama van de ‘lijkentrein’ op 22 november 1947 op dezelfde spoorlijn een ander gevangenentransport plaatsvond. Dit keer van Djember naar Soerabaja. Op deze treinrit kwamen verschillende gevangenen om het leven, door hitte en verstikking en bij vluchtpogingen. Dit voorval is te vinden bij Limpach op pagina 543. Maar het is ook beschreven op pagina’s 385-397 van het bekroonde boek van Alfred Birney ‘De tolk van Java’, waarin hij uitvoerig citeert uit de opgeschreven herinneringen van zijn vader Arto, die was belast met de begeleiding van dit transport. Arto wordt uiteindelijk door de krijgsraad vrijgesproken. Hoewel er ‘roman’ op de kaft van het boek van Birney staat, noemt hij het zelf een vorm van faction, een mengeling van fiction en facts.

 

Limpach besteedt in zijn boek enige aandacht aan de militairen die zich op enigerlei wijze verzetten of protesteerden tegen opdrachten om extreem geweld toe te passen.

Het Indië-conflict heeft een bevestiging opgeleverd dat de Befehl-ist-Befehl-doctrine in het Nederlandse (militair) strafrecht in overwegende mate van toepassing is. Drie mariniers weigerden het bevel om een kampong in brand te steken, omdat zij de militaire noodzaak daarvan niet kon zien. Zij beschouwden de opdracht de kampong plat te branden als een represaillemaatregel, omdat de dag ervoor een jeep op een landmijn was gereden, waarbij een officier zwaar gewond was geraakt.

De zeekrijgsraad in Soerabaja oordeelde op 5 januari 1948 (MRT, XLI, 1948, 326-335, zie ook NJ 1949, 168):

dat onder deze omstandigheden een toetsingsrecht van de mindere ten aanzien van een dergelijk bevel slechts aanvaardbaar is, in de gevallen waarin zeer klaarblijkelijk menselijk onrecht wordt aangedaan…

Het Hoog Militair Gerechtshof van Nederlandsch-Indië bevestigde op 24 maart 1948 deze benadering, maar verlaagde de uitgesproken straffen enigszins (MRT 1948 ( XLI), 335-340; ook NJ 1949, 147, mn Röling). De beoordeling daarvan in het veld geschiedt geheel op eigen risico van de bevelsmindere (suo pericolo). Aan militairen van lagere rang wordt de onmogelijke opgave verstrekt om te beoordelen of een bevel in strijd zou kunnen zijn met het oorlogsrecht. Een rechter beoordeelt dat als de kruitdampen zijn opgetrokken.

Het kan niet anders dat tijdens de Indonesische bevrijdingsoorlog in het Nederlandse kamp het militaire recht met de grootste moeite gehandhaafd kon worden. De krijgsraden te velde van het KNIL hebben in de periode van 1945-1950 1.781 vonnissen gewezen, de krijgsraden te velde van de Koninklijke Landmacht hebben 5.735 en de zeekrijgsraden 926, in totaal 8.442 vonnissen. Is dat nu veel of weinig gezien de inzet van ongeveer 200.000 man, gezien het omvangrijke eilandenrijk, gezien het guerrillakarakter van de oorlogsvoering van de Indonesiërs? Het gaat in ieder geval niet om overzichtelijke slagvelden met reguliere veldslagen. Opvallend is in ieder geval, dat van deze duizenden vonnissen er ongeveer honderd betrekking hebben op extreem geweld en ongeveer vijfhonderd plundering. De lichtere vergrijpen zoals op wacht in slaap vallen, brutaliteit jegens meerderen, ongeoorloofd  een kampement verlaten vormen de overgrote meerderheid.

Limpach noemt marginaal de disciplinaire maatregelen die door commandanten zijn getroffen als reactie op extreem geweld. Er is weinig zicht op het functioneren van het militair tuchtrecht, met name niet in de buitenposten. Een tuchtrechtelijke afdoening van strafbare feiten blijft zo grotendeels buiten beeld. Over de rol van het tuchtrecht noemt Limpach via een citaat uit het boek van Ad van Liempt de opvatting van Nico Jörg in zijn proefschrift uit 1979. Dat had wat mij betreft uitvoeriger gemogen en directer uit de bron.

 

Het boek van Limpach is een vorm van Vergangenheitsbewältigung. Zijn dissertatie is niet voor niets oorspronkelijk verschenen in de taal van deze uitdrukking. Het na-oorlogse Duitsland kon niet anders dan uitvoerig en diepgaand terug te kijken naar de agressie en de gruwelen uit de nazi-tijd. Nederland, dat zichzelf een plaats aan de goede kant van de geschiedenis had toegedacht, heeft grote moeite pijnlijke perioden uit de geschiedenis te verwerken. Daarvoor is eerst de erkenning nodig dat het er in Indië niet alleen ‘wat groots verricht’ (woorden van J.P. Coen) is, maar ook veel grondig is misgegaan en niet in de laatste plaats bij het scheiden van de markt. De eerste stappen zijn schoorvoetend gezet, zoals de excuses die de Nederlandse ambassadeur in Jakarta, Tjeerd de Zwaan op 9 december 2011 (64 jaar na dato) namens Nederland heeft aangeboden voor het bloedbad dat Nederlandse militairen in 1947 in het dorpje Rawagede op Java aanrichtten, niet nadat via een gerechtelijke procedure de verantwoordelijkheid van Nederland voor de executie van 20 Indonesiërs was vastgesteld (zie het vonnis de rechtbank Den Haag van 14 september 2011, ECLI:NL:RBSGR:2011:BS8793).

De regering heeft ook altijd en niet ten onrechte rekening gehouden met de veteranen. Er mag niet het beeld ontstaan, dat alle veteranen uit de Indische periode extreem geweld hebben toegepast. Misschien was het nodig, dat eerst de zorg voor de veteranen die na thuiskomst geen ruimte kregen voor hun ervaringen beleidsmatig en wettelijk werd geregeld (via de Veteranenwet van 11 februari 2012, Stb. 2012, 133), voordat de politiek oog kon hebben voor slachtoffers van extreem geweld door de Nederlandse krijgsmacht.

 

Ik zou willen, dat ik een proefschrift geschreven had, dat zo direct en onmiddellijk de politieke agenda kon beïnvloeden. Want het proefschrift van Rémy Limpach vormde de directe aanleiding van de regering om drie wetenschappelijke instituten ( het Nederlands Instituut voor Militaire Historie in Den Haag, het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden en het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam) de financiële ruimte te bieden een breed wetenschappelijk onderzoek naar dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950 uit te voeren (zie Kamerstukken, 2016-2017, 26049, 82, Brief van de regering van 2 december 2016). Limpach, inmiddels medewerker van het NIMH, werkt aan de follow up van zijn eigen proefschrift mee (zie www.ind45-50.org). In het onderdeel ‘Asymmetrische oorlogvoering’ van het onderzoeksprogramma komt ook aan de orde de rol van de Nederlandse militaire justitie ten aanzien van excessief geweld en in het bijzonder het onderzoek naar handelingen die tijdens en vlak na de oorlog reeds als ontsporingen van geweld werden gekwalificeerd. Men kan zich bij de inkrimping van het onderwijs en onderzoek op het terrein van het militair recht zorgen maken of er nog gekwalificeerde militaire juristen met voldoende oog voor rechtsgeschiedenis beschikbaar zijn voor dit onderzoek. Men kan dit niet geheel overlaten aan historici.

 

De vraag is wat de nieuwe generatie militairen met het onderzoek van Limpach aan moet. Een vlek op het blazoen van de krijgsmacht? Is het nog voorstelbaar, dat de Nederlandse krijgsmacht betrokken raakt in een gewapend dekolonisatie-conflict? Of is de les dat toepassing van geweld altijd – in welke omstandigheden dan ook – het risico van uit de hand lopen in zich draagt? Geweld impliceert extreem geweld?

Bijdrage - Boekbespreking

De vervolging en berechting Japanse oorlogsmisdadigers in Nederlands-Indië aan de vergetelheid onttrokken. Fred L. Borch. Military Trials of War Criminals in the Netherlands East Indies 1946-1949.

Boekbespreking

De vervolging en berechting Japanse oorlogsmisdadigers in Nederlands-Indië aan de vergetelheid onttrokken

 

Bespreking van Fred L. Borch, Military Trials of War Criminals in the Netherlands East Indies 1946-1949, Oxford: Oxford University Press 2017, 272 pp., ISBN 9780198777168

 

 

Door mr. J. Snoeijer1

 

 

1.           Na afloop van de Tweede Wereldoorlog begon in Tokio in 1946, voor een internationaal militair tribunaal, het proces tegen 28 hooggeplaatste Japanse militairen en politici wegens misdrijven tegen de vrede, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven. Minder bekend is dat na afloop van de oorlog er ook Japanse oorlogsmisdadigers terechtstonden in de landen die door Japan waren bezet. Zo ook in Nederlands-Indië. Tussen 1946 en 1949 berechtten twaalf temporaire krijgsraden, verspreid over de Indische archipel, in totaal 1.038 Japanners verdacht van het plegen van oorlogsmisdrijven. Van hen werden 969 schuldig bevonden en veroordeeld, 236 van hen tot de dood.

 

2.           De belangstelling voor deze rechtszaken is vreemd genoeg nooit groot geweest, ook niet in de literatuur. De voormalig president van de temporaire krijgsraad in Batavia, majoor mr. L.F. de Groot, schreef in 1985 in dit tijdschrift een serie van vier artikelen over het onderwerp,2 publiceerde later in eigen beheer nog een uitgebreider manuscript,3 maar dat was het dan ook wel.4

 

3.           Het boek ‘Military Trials of War Criminals in the Netherlands East Indies 1946-1949’ van de Amerikaanse legerjurist Fred Borch brengt daar nu verandering in.5 En dat is meer dan terecht. De berechting van Japanse oorlogsmisdadigers in Nederlands-Indië is namelijk niet alleen uit historisch perspectief fascinerend, maar ook uit juridisch oogpunt uitermate interessant.

 

4.           Borch beziet in zijn boek de berechting vanuit beide oogpunten. De eerste hoofdstukken schetsen in grove streken de achtergrond waartegen de berechting plaatsvond. Het boek begint met een korte geschiedenis van de Nederlandse aanwezigheid in Indië, de Japanse bezetting, en de periode nadien, tot aan de soevereiniteitsoverdracht in december 1949. Dan volgt een beschouwing over de Japanse oorlogsdrijfveren en krijgsmentaliteit. De racistische oorlogspolitiek van Japan, dat zei een Azië voor de Aziaten na te streven, vormde een giftige mix met de militaire erecode (Bushido) die voorschreef dat dat de dood te verkiezen was boven overgave. Die mix, schrijft Borch, maakte dat de Japanners met de grootste minachting op de Nederlandse krijgsgevangenen neerkeken en hen, maar ook burgergeïnterneerden, met ongekende wreedheid behandelden.6

 

5.           Na deze historische hoofdstukken volgt een uiteenzetting van het juridisch kader. Dat was speciaal voor de berechting van oorlogsmisdrijven opgezet in de vorm van een viertal door luitenant-gouverneur-generaal Van Mook gepromulgeerde Ordonnanties. Het nieuwe aan de berechting van de Japanse oorlogsmisdrijven in Indië was de rechtstreekse toepassing van het internationale oorlogsrecht: oorlogsmisdrijven waren gedefinieerd als ‘feiten, welke een schending opleveren van de wetten of gebruiken van den oorlog’.7 Dat was een andere benadering dan die ten grondslag lag aan de bijzondere rechtspleging in Nederland en meer in lijn met de benadering die de Amerikanen, de Australiërs en de Britten hanteerden.8 Nieuw was ook – het legaliteitsbeginsel was buiten toepassing verklaard – de introductie van criminele groepsaansprakelijkheid. Die nieuwe bepaling maakte het mogelijk de leden van een groep te vervolgen en te veroordelen indien een oorlogsmisdrijf ‘op zodanige wijze is begaan in het kader van de werkzaamheid van een bepaalde groep personen, dat het misdrijf aan die groep als geheel moet worden toegerekend’.9 Na de bespreking van deze nieuwigheden, gaat Borch nader in op de procedurele aspecten van de berechting en staat hij onder andere stil bij de bewijsregels. Die waren, vanwege de bijzondere oorlogsomstandigheden, versoepeld: in die gevallen waarin – kort gezegd – nadere bewijslevering niet mogelijk was of tot vertraging van het strafproces zou leiden, kon de rechter stukken en verklaringen als wettige bewijsmiddelen erkennen en daaraan ‘zodanige bewijskracht toekennen als hij zou vermenen te behoren’.[10]

 

6.           In een volgend hoofdstuk besteed Borch – die 25 jaar als jurist bij de Amerikaanse landmacht werkzaam was en een jaar als hoofdaanklager in de eerste Guantanamo-processen fungeerde – ruim aandacht aan de praktische kant van de opsporing, vervolging en berechting van de Japanse oorlogsmisdadigers. Dat was in de chaotische naoorlogse periode allesbehalve eenvoudig. Zo wisten sommige getuigen niet hoe hun Japanse mishandelaars heetten, of hadden ze moeite de Japanse gezichten uit elkaar te houden. Andere getuigen daarentegen waren uit wraakzucht juist overijverig in het afleggen van belastende verklaringen en wezen maar al te graag verdachten aan. En toen halverwege 1946 de Britten (die toen tijdelijk het gezag over Indië uitoefenden) 300.000 Japanners wilden repatriëren, was er slechts één Nederlandse officier om uit dat contingent diegene te filteren die van oorlogsmisdrijven werden verdacht. Problematisch was verder dat de rechters van de krijgsraden bijna allemaal persoonlijk hadden geleden onder de Japanse bezetting – zo had de hiervoor genoemde majoor De Groot zelf drieënhalf jaar in krijgsgevangenschap op Java doorgebracht. Een aantal voelde, aldus Borch, ‘diepe haat en minachting’ voor de Japanners.11

 

7.           Na deze inleidende hoofdstukken, die ongeveer een kwart van het boek in beslag nemen, passeert een even breed als wreed scala aan oorlogsmisdrijven de revue. Er is een hoofdstuk over misdrijven gepleegd tegen krijgsgevangen en burgergeïnterneerden; over massamoord en onrechtmatige executies; over gedwongen prostitutie; en over schendingen van de wapenstilstand. Borch snijdt ook een onderwerp aan dat zijdelings met de berechting van Japanse oorlogsmisdrijven te maken heeft: de berechting van collaborateurs. Tussendoor wijdt Borch hoofdstukken aan twee bijzondere vormen van strafrechtelijke aansprakelijkheid: criminele groepsaansprakelijkheid en de aansprakelijkheid van de meerdere (‘command responsibility’). In al deze hoofdstukken vat Borch telkens een aantal vonnissen uitgebreid samen, en voorziet hij het onderwerp van juridische of historische achtergrondinformatie.

 

8.           Een goed voorbeeld van Borchs aanpak is het hoofdstuk over gedwongen prostitutie. Borch beschrijft eerst de oorsprong en omvang van het systeem van militaire bordelen dat Japan er in de bezette gebieden op na hield, somt op hoeveel meisjes en vrouwen er geëxploiteerd werden, en waarom juist de Nederlands Indische autoriteiten er – in tegenstelling tot hun bondgenoten – er zo op gebrand waren tot vervolging van dit oorlogsmisdrijf over te gaan. Vervolgens bespreekt Borch een drietal vonnissen. De verklaringen van getuigen – veelal tot prostitutie gedwongen vrouwen uit interneringskampen – en van de verdachten zelf worden weergegeven (soms letterlijk), waarna een samenvatting van de bewijsoverwegingen en het oordeel van de krijsgraad volgt. Borch eindigt zijn hoofdstuk met het kort aanstippen van recente, internationaal strafrechtelijke jurisprudentie over ‘sexual slavery’ en het aanhoudende streven van de slachtoffers naar erkenning van het doorstane leed, excuses en genoegdoening door de Japanse staat.

 

9.           Voor het schrijven van dit en andere hoofdstukken heeft Borch geput uit de originele vonnissen die in het NIOD zijn gearchiveerd – Borch leest Nederlands vanwege een verblijf en studie in Nederland in zijn jeugd. Een deel van de vonnissen die Borch bespreekt, is eerder in het Engels vertaald en als Netherlands Trial Report online beschikbaar.12Een ander deel van de vonnissen in het boek is echter nog niet eerder besproken, of nog niet eerder voor een Engelstalig publiek.

 

10.        In een afsluitend hoofdstuk beschrijft Borch ten slotte hoe het einde van het koloniale tijdperk ook het einde betekende van de vervolging en berechting van Japanse oorlogsmisdadigers. Tot de laatste snik gingen de temporaire krijgsraden door met het behandelen van zaken: de laatste zaak werd beslist op 24 december 1949, vijf dagen voordat Nederland de soevereiniteit over Indië zou overdragen. Uit vrees dat de onafhankelijke Republiek Indonesië de veroordeelde Japanners vervroegd zou vrijlaten, werden daags voor de soevereiniteitsoverdracht de tot gevangenisstraf veroordeelden per vrachtschip naar Tokio overgebracht om daar het resterende deel van hun straf uit te zitten. Niettemin kwamen veel van de veroordeelden eerder vrij op basis van een royaal ‘goed gedrag’ regime. De laatste door een Nederlands Indische krijgsraad veroordeelde Japanner verliet de gevangenis van Sugamo in 1957.

 

11.        Hoe nu de berechting te waarderen? Volgens Borch werden de Japanse oorlogsmisdadigers in Nederlands-Indië vervolgd en berecht enkel omdat hun gruwelijke wandaden straf verdienden, en omdat hun slachtoffers ‘om gerechtigheid schreeuwden’.14 Het juridisch kader, de temporaire krijgsraden en de gevolgde procedure garandeerden ‘full and fair trials for war criminals’14 en uiteindelijk was de hele exercitie een ‘ongekwalificeerd succes'.15 Borch kan geen gebrek aan stelligheid worden verweten.

 

12.        De vraag is echter of die stelligheid wel zo terecht is. Zo hebben andere historici – Borch noemt ze zelf – erop gewezen dat de Nederlands Indische autoriteiten met de berechting van Japanse oorlogsmisdadigers ook andere doelen nastreefden.16 En de conclusie dat de berechting ‘full and fair’ was, roept de vraag op wat Borch daar precies onder verstaat. Dat geldt temeer nu de speciale wetgeving aspecten kent die bij menig jurist alarmbellen doet afgaan – het buiten toepassing verklaren van het legaliteitsbeginsel; het versoepelen van het bewijsrecht; de omkering van de bewijslast (in geval van groepsvervolging) – en dat terwijl getuigen en rechters niet altijd vrij waren van anti-Japanse sentimenten.

 

13.        Jammer is ook dat onduidelijk is of Borch nu alle 450 vonnissen heeft doorgenomen en wat voor criteria hij heeft gehanteerd bij het selecteren van de vonnissen die in het boek zijn opgenomen. Het roept, bijvoorbeeld in geval van het hoofdstuk over gedwongen prostitutie, de vraag op of de daarin besproken vonnissen de enige zijn over dat onderwerp. Het is een vraag die bij meer hoofdstukken opkomt en die nieuwsgierig maakt naar de onbesproken vonnissen uit het archief, des te meer omdat de vonnissen de potentie hebben ook nu nog van juridische betekenis te zijn. De krijgsraden pasten immers rechtstreeks internationaal oorlogsrecht toe en hun oordelen vormen in die zin een bruikbare bron voor de vaststelling van internationaal gewoonterecht.

 

14.        Borch wilde met zijn boek de geschiedenis van de vervolging en berechting van Japanse oorlogsmisdadigers in Nederlands-Indië aan de vergetelheid te onttrekken. In die opzet is hij zeker geslaagd. Zeventig jaar na dato is er over het belangwekkende onderwerp eindelijk een behoorlijk uitgegeven monografie verschenen, inclusief mugshots van sommige verdachten en foto’s die de rechtsgang illustreren, en deels ook nog gebaseerd op bronnenmateriaal dat niet eerder toegankelijk is gemaakt. Daarvoor verdient Borch lof. Het is te hopen dat Borchs boek de interesse van anderen – historici én juristen – verder aanwakkert.

Bijdrage - beschouwing

Staat het humanitair oorlogsrecht het aanvallen van geldopslagplaatsen toe?

Beschouwing

Staat  het humanitair oorlogsrecht het aanvallen van geldopslagplaatsen toe?

Door Cadet-Kornet R.R.C. Tutert1

 

Inleiding

Medio 2016 kondigden de Verenigde Staten aan dat geldopslagplaatsen van Islamitische Staat (IS) werden aangevallen.2 Dit was een opvallende aankondiging, omdat financiële opslagplaatsen in een moderne opvatting van het humanitair oorlogsrecht (HOR) doorgaans worden gerekend tot de categorie burgerobjecten en dus immuun zijn voor een directe aanval. Het HOR schrijft immers voor dat uitsluitend een militair doel mag worden aangevallen3. Dit artikel beziet in hoeverre geldopslagplaatsen voldoen aan de definitie van een militair doel.4 Daartoe wordt in dit artikel eerst een beschrijving gegeven van het juridisch kader dat van toepassing is op het targeting proces. Daarna volgt een korte analyse van het financiële systeem van IS. Vervolgens zal worden bezien in hoeverre de definitie van een militair doel zo kan worden geïnterpreteerd dat het aanvallen van de geldopslagplaatsen van IS legitiem is.

1. Rechtsregels in het targeting proces

Het aanvallen van militaire doelen is vaak, maar zeker niet altijd, onderworpen aan een uitgebreid targeting proces. Gedurende dit proces komen de regels waar een legitieme aanval aan moet voldoen, aan de orde. Deze zijn grofweg te verdelen in drie categorieën: onderscheid, voorzorgsmaatregelen en proportionaliteit.5 Dit leidt tot de plicht om voorafgaand aan een aanval drie vragen aan de orde te stellen: betreft het aan te vallen doel een legitiem doel? Welke voorzorgsmaatregelen worden verlangd? Welke (neven)schade wordt verwacht, en is deze niet disproportioneel?.6

 

1.1 Onderscheid

Regel 7 van de gewoonterechtstudie van het International Committee of the Red Cross (ICRC)7 onderkent de regel dat aanvallen alleen gericht mogen worden tegen militaire doelen. Civiele objecten moeten gevrijwaard blijven van enige vorm van een directe aanval. Deze regel is vastgelegd als internationaal gewoonterecht dat geldt in zowel internationale als niet-internationale gewapende conflicten. Het aanvallen van een civiel object wordt door het Statuut van het Internationaal Strafhof aangemerkt als oorlogsmisdaad.8

 

Volgens de definitie van een militair doel zijn er twee voorwaarden om een object te kunnen classificeren als militair doel.9  De eerste voorwaarde is dat sprake moet zijn van een object dat naar zijn aard, ligging, bestemming of gebruik een daadwerkelijke bijdrage tot de krijgsverrichtingen levert. De tweede voorwaarde is dat de gehele of gedeeltelijke vernietiging, verovering of onbruikbaarmaking van het object onder de omstandigheden van dat moment naar verwachting een duidelijk militair voordeel oplevert.

 

Voor wat betreft de eerste voorwaarde zijn bij de beoordeling of sprake is van een daadwerkelijke bijdrage tot de krijgsverrichtingen drie elementen van belang.10 Deze elementen zijn gedestilleerd uit de definitie van een militair doel in Additioneel Protocol I (AP I). Allereerst dient sprake te zijn van een ‘daadwerkelijke bijdrage’, daarnaast dient deze bijdrage aan de ‘krijgsverrichtingen’ te zijn. Deze bijdrage hoeft niet aan een specifieke aanval te zijn, maar dient algemeen opgevat te worden, het moet gericht zijn op ‘military action in general’ en dus niet op bijvoorbeeld politieke activiteiten van de opponent. Het derde onderdeel waaraan een object moet voldoen volgens de definitie, is dat het object naar aard, ligging, bestemming of gebruik een bovengenoemde daadwerkelijke bijdrage aan de krijgsverrichtingen levert. De aard van een object heeft een connectie met het intrinsieke karakter van een object. Enkele voorbeelden hiervan zijn: wapens, gepantserde voertuigen en command and control faciliteiten.11Een tank bezit duidelijk zo’n intrinsiek karakter, aangezien het object volledig ingericht is om ingezet te worden voor krijgsverrichtingen. De ligging van een object kan ook meespelen in de bepaling of het een militair doel is. Het object dient dan zich in een gebied te bevinden dat is aangemerkt als militair doel.13 Met bestemming wordt bedoeld het voorgenomen toekomstige gebruik van een object door de tegenstander.14 Er dienen wel duidelijke indicaties te zijn van dit voorgenomen toekomstige gebruik. Bijvoorbeeld een hoog object in de omgeving waarbij redelijkerwijs te verwachten is dat bij gevechten in dat gebied het object ter verdediging zal gaan worden gebruikt. Echter het potentieel tot de mogelijkheid van gebruik is hierbij niet voldoende, er dienen duidelijke aanwijzingen te zijn voor het voorgenomen gebruik. Bij het gebruik van een object is de huidige toepassing van het object van belang. Een normaal woonhuis (burgerobject) dat gebruikt wordt als wapen en munitieopslag kan hierdoor als militair doel worden beschouwd.

 

De tweede voorwaarde gesteld door de definitie is dat bij gehele of gedeeltelijke vernietiging sprake moet zijn van een ‘duidelijk militair voordeel’ onder de omstandigheden van dat moment.15 Het object dient dus een ‘onmiskenbare capaciteit om militair voordeel op te leveren’16 te herbergen. Het desbetreffende militaire voordeel dient altijd aantoonbaar te zijn door de aanvallende, beslissingsbevoegde commandant. Deze draagt de verantwoording en de bewijslast voor de aanval. Deze beslissing dient te worden gemaakt op basis van de informatie die op dat moment voorhanden is. De commandant dient alle beschikbare informatie in ogenschouw te nemen en op basis daarvan zijn besluit te nemen. Als achteraf nieuwe informatie opduikt is het de commandant niet aan te rekenen dat hij deze informatie niet heeft meegenomen in zijn besluitvormingsproces, mits deze informatie niet redelijkerwijs als bekend zou moeten zijn verondersteld. In de juridische wetenschap wordt dit ook wel de Rendulic Rule17 genoemd. Op de vraag of naast direct militair voordeel, indirect militair voordeel ook genoeg basis kan bieden voor een rechtmatige aanval, wordt ingegaan in paragraaf 3.2. 

1.2 Voorzorgsmaatregelen

Als lopende het targeting proces het beoogde doelwit als potentieel militair doel wordt aangemerkt, dan is de volgende stap de vraag of nadelige gevolgen voor burgerbevolking kunnen worden verwacht. Indien kan worden verwacht dat nevenschade zal optreden, moet worden beoordeeld of voorzorgsmaatregelen kunnen worden genomen. Het doel van deze voorzorgsmaatregelen is het voorkomen of in ieder geval minimaliseren van de nevenschade.18

 

De voorzorgsmaatregelen zijn echter niet altijd praktisch uitvoerbaar en gaan soms ten koste van het verrassingselement van een aanval. Daarom is het belangrijk nadruk te leggen op de ‘praktisch uitvoerbare’ component van de voorzorgsmaatregelen. Mocht door een operationele situatie of door een tijdsfactor niet genoeg ruimte zijn om bijvoorbeeld burgers te waarschuwen het gebied te verlaten, dan betekent dit niet direct dat de aanval dient te worden gestopt. Alleen de praktisch uitvoerbare voorzorgsmaatregelen op dat moment zijn dan verplicht.19

 

Het primaire doel van het nemen van voorzorgsmaatregelen is het beperken van nevenschade samen met het voorkomen van onnodig leed.20 Artikel 57 van AP I geeft een indicatie van welke voorzorgsmaatregelen moeten worden genomen. Deze verplichting is een onderdeel van het internationaal gewoonterecht.21 De gewoonterechtstudie van het ICRC onderstreept het belang van voorzorgsmaatregelen en het bindende gewoonterechtelijke karakter tijdens een niet-internationaal conflict.22 Degene die de aanval voorbereidt of het besluit neemt een aanval uit te voeren, heeft de plicht om alle praktisch uitvoerbare voorzorgsmaatregelen te nemen. In de praktijk ligt de verantwoordelijkheid voor het nemen van voorzorgsmaatregelen op verschillende niveaus. In het planningsproces ligt dit bij de commandant en de staf die de planning uitvoert, maar tijdens de daadwerkelijke uitvoering ligt ook een verantwoordelijkheid bij de manschappen op tactisch niveau.23

 

 

 

Uit artikel 57 zijn vijf maatregelen te destilleren. De eerste maatregel is dat al het praktisch uitvoerbare moet worden gedaan om zeker te stellen dat alleen militaire doelen zullen worden aangevallen en geen burgers of burgerobjecten of andere objecten met een bijzondere bescherming.24 De tweede verplichting is alle praktisch uitvoerbare voorzorgen te nemen bij de keuze van middelen en methoden voor de aanval .25 De derde verplichting die voortvloeit uit artikel 57 is dat een aanval geen doorgang mag vinden indien verwacht kan worden dat de nevenschade buitensporig zou zijn in relatie tot het tastbare en direct te verwachten militaire voordeel.26 Het principe van proportionaliteit binnen het HOR is hierin verankerd. De rechtsregels zijn duidelijk omtrent een aanval die disproportioneel is: dit soort aanvallen moeten worden uitgesteld, geannuleerd.27 Dat geldt ook indien de uitvoering van de aanval is begonnen en alsnog blijkt dat het doelwit geen militair doel is of de aanval naar verwachting toch zal leiden tot disproportionele nevenschade.28 De vijfde maatregel stelt dat bij een aanval die ook de burgerbevolking zou kunnen schaden op een effectieve wijze vooraf een waarschuwing dient te worden afgegeven, tenzij de omstandigheden dat niet toelaten.29

1.3 Proportionaliteit

Het beginsel van proportionaliteit binnen het HOR dient om de balans tussen militaire noodzaak en humaniteit te bewaken. Deze regel is volgens de gewoonterechtstudie van het ICRC een regel van internationaal gewoonterecht die zowel in internationale als in niet-internationale gewapende conflicten geldt.30 Het gaat hierbij om de balans tussen te verwachten tastbaar en rechtstreeks militaire voordeel en de verwachte nevenschade. Mocht de verwachte nevenschade onevenredig zijn in vergelijking met het te verwachten militaire voordeel dan wordt een aanval geclassificeerd als disproportioneel en is het uitvoeren daarvan dus een schending van het HOR. Het is aan militaire commandanten om deze proportionaliteitsafweging te maken. Er bestaat geen wiskundige formule waar enkele gegevens in worden gevoerd en waaruit vervolgens de uitslag ‘proportioneel’ dan wel ‘disproportioneel’ komt rollen. De beoordelingsruimte die dit principe militaire commandanten geeft is wel ingeperkt door de hierboven genoemde verplichtingen met betrekking tot het nemen van voorzorgsmaatregelen.31 Bij het beginsel van proportionaliteit staat de analyse voorafgaand aan de uitvoering centraal.  De commandant neemt zijn besluit “op basis van alle hem op dat moment ter beschikking staande informatie.”32 Hier wordt ruimte gelaten voor de militaire realiteit aangezien de omstandigheden van dat moment een wegende factor zijn in de proportionaliteitsafwegingen van een commandant.   

 

2. Geldopslagplaatsen van IS

In juni 2014 riep Abu Bakr Al-Baghdadi in Mosul het kalifaat Islamitische Staat (IS) uit. Sindsdien controleert IS territorium in zowel Irak als Syrië. In dit territorium voert IS een schrikbewind, zoals blijkt uit het grote aantal executies van tegenstanders en burgers. IS is bovendien in het bezit van zwaar materieel zoals tanks en in staat om controle uit te oefenen over de bezette gebieden. 

2.1 Globale financiële situatie

IS beschikt over een ander financieel systeem dan andere terroristische organisaties zoals Al-Qaeda. Waar de meeste terroristische groeperingen leunen op donaties ligt de inkomstenbron van IS op ander terrein.33 IS heeft drie hoofdbronnen voor financiële middelen. Ten eerste heft de organisatie belastingen in het gebied dat zij controleert. Ten tweede verkoopt IS olie van olievelden die zij controleert. De derde hoofdbron is de goederen en het contante geld die zijn buitgemaakt tijdens het veroveren van haar gebied, waaronder de opbrengsten van de verkoop van culturele goederen. Verder haalt IS inkomsten uit het eisen van losgeld voor ontvoerde individuen, dit wordt echter niet tot een hoofdinkomstenbron gerekend.34 Met deze inkomsten worden ook de strijders betaald die vechten voor het kalifaat. De financiering van deze strijders zorgt voor een toestroom aan jihadisten en huurlingen die de wapens oppakken om te strijden voor het kalifaat.

De Britse jihad-specialist Aymenn Al-Tamimi legde gedurende zijn periode in Syrië in 2015 de hand op een begroting van IS.35 Deze begroting is specifiek van de Deir az-Zor provincie over het jaar 2014 en geeft derhalve niet de financiële situatie voor het gehele kalifaat weer, maar door de bedragen in procenten uit te drukken van het totale maandbedrag kan toch een goed beeld worden gegeven van de financiële omstandigheden waarin IS op dat moment verkeerde. Dit artikel neemt deze ‘begroting’ als uitgangspunt voor de verdere analyse van het aanvallen van geldopslagplaatsen.

 

De inkomsten van IS zijn als volgt onderverdeeld:36 olie en gas 27.7%, elektriciteit 3.9%, belasting 23.7% en beslagleggingen 44.7%. De uitgaven zijn geordend in de onderstaande tabel:37

Uitgaven Categorieën

Percentage (%)

Bases

19.8%

Salaris van strijders

43.6%

Media

2.8%

Islamitische politie

10.4%

Diwan al-Khidamat (Services Department)

17.7%

Diwan Bayt al-Mal (aid sums)

5.7%

 

IS geeft een groot deel van haar budget uit om strijders te financieren (salaris) en te onderhouden (bases). Samen zijn deze twee uitgaveposten goed voor 63.4% van de totale uitgaven van IS in deze provincie. De uitgaven richting het Service Department van IS staan in het teken van het faciliteren van bijvoorbeeld elektriciteit voor de bevolking. De ‘Aid sums’ zijn uitgaven die ook terugvloeien richting de bevolking. Dit is een vorm van een sociaal zekerheidsstelsel in de vorm van uitkeringen.     

 

Het is lastig om aan te duiden wat de rol van de financiële motivatie is voor de strijders van IS. De harde kern bestaat uit jihadisten die zo overtuigd zijn van hun religie dat ze blijven vechten ondanks de verslechterde omstandigheden. IS huurt echter ook huurlingen in. Zo liepen veel strijders in 2014 over van het Nusra Front naar IS omdat IS in die periode hogere salarissen aan haar strijders bood.38 Daarnaast vecht ook een categorie strijders voor IS die zowel religieuze als economische motieven heeft, maar exacte informatie hierover ontbreekt.

2.2 Aanvallen op geldopslagplaatsen

Een militaire functionaris van de Verenigde Staten stelde in 2016 over het aanvallen van geldopslagplaatsen van IS:

 

The destruction in recent months of these targets, deep behind enemy lines – which commanders previously avoided for fear of causing civilian casualties – has seriously damaged the Islamic State’s ability to pay its fighters, govern and attract new recruits’’39

                                          

Hieruit zijn enkele belangrijke elementen te destilleren. Allereerst wordt de angst voor civiele slachtoffers geuit, wat verwijst naar de hierboven genoemde regels omtrent onderscheid, voorzorgsmaatregelen en proportionaliteit. IS wordt door het vernietigen van contant geld beperkt in haar capaciteiten om haar strijders van salaris te voorzien. Ook wordt de aanwas van nieuwe strijders beperkt in combinatie met het steeds lastiger worden van het houden van controle over haar gebied. Dit geeft blijk van enig militair voordeel wat behaald wordt met het aanvallen van geldopslagplaatsen. Generaal Charles Q. Brown Jr, Air War Commander zei over de nieuwe strategie in 2016: ‘We’re hitting them where it hurts a lot more than we were in the past (…) [and] every bomb now has a greater impact.’ 40 Hiermee wordt het militaire voordeel ook benadrukt aangezien de vijand op deze wijze meer schade wordt berokkend dan in de strategie die de Verenigde Staten voordien hanteerden in de strijd tegen IS.

 

Om het targeting proces sneller te laten verlopen is de bevoegdheid tot het autoriseren van aanvallen op doelen waarbij een risico op nevenschade bestaat, verplaatst van Central Command in Tampa naar de operationele commandanten in het veld. Hierdoor verloopt het targeting proces soepeler aangezien de autorisatie sneller kan worden afgegeven. Door het versnelde targeting proces kunnen meer doelen worden gebombardeerd. Tegenstanders hiervan zijn bang voor een verhoogd risico op nevenschade en burgerslachtoffers. De directeur van het Center for Civilians in Conflict is bang dat meer burgerslachtoffers gaan vallen door deze maatregelen omdat meer airstrikes zullen gaan plaatsvinden. Daarom benadrukt hij dat: ”The drive to defeat ISIS should not result in greater risk to civilian men, women and children.”.41

 

De locaties van de geldopslagplaatsen worden opgespoord: ‘using a combination of satellite imagery, electronic intercepts and informers’ tips, analysts have tracked Islamic State operatives storing huge amount of cash in bank vaults, private residences and other hiding places.’42 Volgens Generaal-majoor Peter Gersten, ondercommandant operaties van de internationale coalitie, is naar schatting zo’n 700 miljoen euro aan contant geld van IS vernietigd.43 Daarvan zou potentieel ruim 300 miljoen dienen als salaris (43.6%) voor de strijders. Volgens het Observatorium bedroeg het salaris in deze periode rond de 200 dollar per maand voor Syrische strijders en voor buitenlandse strijders het dubbele (400$).44 Door het vernietigen van 700 miljoen euro kan IS in theorie het jaarsalaris van 125.000 Syrische of Iraakse strijders niet meer uitbetalen. Uit een korte berekening volgt ook dat op papier 62.500 buitenlandse strijders een jaar lang geen salaris kunnen ontvangen na de vernietiging van de geldopslagplaatsen.  

3. Geldopslagplaatsen rechtmatige doelen?

Een positie innemen in de juridisch-wetenschappelijke discussie omtrent de rechtmatigheid van aanvallen op geldopslagplaatsen van IS is complex. De definitie van een militair doel lijkt eenduidig, maar deze definitie is voor verschillende interpretaties vatbaar. Zo wijkt de  interpretatie van de Verenigde Staten van de definitie van een militair doel af van die van de verdragspartijen bij API. De Verenigde Staten spreken van war-sustaining en war-fighting capaciteiten.45 Ook binnen de juridische wetenschap bestaat discussie over de interpretatie van de definitie van een militair doel. Hieronder zal eerst worden besproken in hoeverre de geldopslagplaatsen door het ‘gebruik’46 voldoen aan het eerste deel van de definitie van een militair doel. Vervolgens wordt ingegaan op de effecten van de aanvallen in relatie tot het verwachte militaire voordeel. Daarna wordt ingegaan op de ‘ war-sustaining’ objecten (3.3) en ‘ dual use’ objecten(3.1).

3.1 Gebruik

Uitsluitend militaire doelen mogen worden aangevallen en burgerobjecten moeten worden ontzien. Sommige burgerobjecten kunnen echter hun bescherming verliezen als het gebruik van het object niet meer aansluit bij het civiele karakter, in welk geval het een militair doel wordt op grond van gebruik.47 De vraag is of geldopslagplaatsen van IS zodanig worden gebruikt dat het civiele karakter van deze locaties verloren gaat. Als we kijken naar de begroting en de wijze waarop IS haar geld besteedt, gaat het overgrote deel naar de strijders. Salarissen en de bases, van waaruit de strijders opereren, vormen 63.4% van de uitgaven van IS. Het uitschakelen van geldopslagplaatsen zal dus een aanzienlijke impact hebben op de beschikbare middelen voor deze uitgaven. Als IS haar strijders minder of niet kan uitbetalen en ook moeite krijgt met het financieren van haar uitvalsbases, is aan te nemen dat zowel het aantal strijders als hun gevechtsbereidheid afneemt. Omdat het grootste deel van hun begroting in beslag wordt genomen door militair gerelateerde uitgaven is te beargumenteren dat geldopslagplaatsen in hun ‘gebruik’ een militair doel zijn en  naar hun gebruik een daadwerkelijke bijdrage aan de krijgsverrichtingen leveren. Het is hierbij wel van belang dat wanneer door inlichtingen een locatie van een opslagplaats bekend wordt, eerst objectief wordt vastgesteld wat de functie is van die specifieke geldopslagplaats in het systeem van IS.

 

Wat hierbij complicaties kan opleveren is het tweeledige karakter van geldopslagplaatsen. De Amerikanen hebben in hun targeting doctrine ‘dual-use targets’ opgenomen. De definitie is: ‘Those targets that are used for both military and civilian purposes, such as power plants that provide electricity to both civilian institutions as well as military command and control centres.’48 Dit geldt ook voor de geldopslagplaatsen, hierbij kan er sprake zijn van een civiele bank waar de lokale burgerbevolking gebruik maakt van de voorzieningen van de bank. Daarentegen kan diezelfde opslagplaats ook gebruikt worden om IS strijders uit te betalen, of uitgaven voor materieel of het onderhoud van bases. Zo kan een geldopslagplaats een tweeledig karakter bezitten. Naar mijn mening kan een dual-use object zoals een geldopslagplaats geclassificeerd worden als militair doel als blijkt dat het object daadwerkelijk een bijdrage levert aan de krijgsverrichtingen van IS. Mocht een geldopslagplaats louter voor civiele doeleinden gebruikt worden dan is mijn visie dat dit niet aan te merken is als een militair doel.

 

Het wordt uit de begroting niet duidelijk of IS haar militair gerelateerde uitgaven en geldopslag in ruimtelijke zin scheidt van de civiele financiële stromen en opslag. Mocht echter uit aanvullende inlichtingen blijken dat het contante geld in een geldopslagplaats voornamelijk wordt gebruikt om salarissen van strijders en de instandhouding van uitvalsbases te bekostigen, dan kan dit in mijn opinie worden gezien als een rechtmatig militair doel.

Het gebruik van een object voor militaire doeleinden is echter niet genoeg om het als geheel als militair doel te kwalificeren. Het gebruik moet leiden tot een daadwerkelijke bijdrage aan de krijgsverrichtingen in de omstandigheden van dat moment. Die daadwerkelijke bijdrage bestaat in deze casus uit het financieren en onderhouden van uitvalsbases voor strijders van IS. Op de relatie tussen het betalen van strijders en krijgsverrichtingen het daaruit volgende militair voordeel gaat de volgende paragraaf nader in.

3.2 War-sustaining & war-fighting

Goodman stelt dat de wetenschappelijke opinie jarenlang werd beheerst door het gedachtegoed dat war-sustaining objects geen rechtmatige militaire doelen zijn.49 Toch geeft president Obama aan dat om IS te verslaan, de Verenigde Staten ook war-sustaining capacities van IS gaat aangrijpen.50 De Verenigde Staten maakten een tweedeling in doelen die indirect en die direct bijdragen aan militair vermogen.51 Het vraagstuk waar de discussie om draait is of een indirecte bijdrage aan militair vermogen ook gezien kan worden als een daadwerkelijke bijdrage aan de krijgsverrichtingen.52 ‘Although terms such as ‘war-fighting’ ‘war-supporting’ and ‘war-sustaining’ are not explicitly reflected in the treaty definitions of military objective, the United States has interpreted the military objective definition to include these concepts.’53De eerste categorie is war-fighting capaciteiten zoals brandstof die in de militaire voertuigen gaat. War-sustaining capaciteiten, zoals olie die gebruikt wordt om inkomsten te genereren voor de financiering van strijders, worden geschaard onder de tweede categorie. Het onderscheid tussen de twee categorieën kan in de praktijk lastig zijn. In de genoemde voorbeelden gaat het om vergelijkbare objecten (olie/brandstof) maar het gebruik ervan verschilt wezenlijk. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat in het geval van geldopslagplaatsen een algemene opslagplaats van IS onder war-sustaining capaciteit geschaard kan worden.

 

Een opslagplaats specifiek voor het uitbetalen van salarissen van IS strijders zou eerder geschaard kunnen worden onder war-fighting capaciteiten. Volgens Aaron is de Amerikaanse interpretatie van war-fighting: ‘een indirecte doch daadwerkelijke bijdrage leveren aan het in stand houden (sustaining) van het oorlogvoerende vermogen (war-fighting capability).’54 Dit onderscheid is van belang aangezien verschillend tegen de status van deze twee categorieën wordt aangekeken. War-fighting capacteiten zijn breed gedragen rechtmatige militaire doelen.55 War-sustaining capaciteiten zijn daarentegen controversiëler.

 

Voor het conflict met IS was de academische opvatting dat de Verenigde Staten praktisch alleen stonden in het verdedigen van hun opvatting dat war-sustaining capaciteiten rechtmatige militaire doelen zijn.[8] De Amerikaanse positie is dat: ‘economic targets of the enemy that indirectly but effectively support and sustain the enemy’s war-fighting capability may also be attacked.’56Volgens Goodman ondersteunen de militaire handleidingen van enkele staten het standpunt van de Verenigde Staten. Het handboek van Nieuw-Zeeland stelt: ´Economic targets that indirectly but effectively support enemy operations may also be attacked to gain a definite military advantage.’57 Ecuador’s Naval Manual neemt de volgende positie in: ´Military objectives are combatants and those objects which, by their nature, location, purpose or use, effectively contribute to the enemy’s war-fighting or war-sustaining capability’58 De meeste academici hechten echter meer waarde aan het algemeen heersende gedachtegoed wat betreft de onrechtmatigheid van het aanvallen van war-sustaining capaciteiten.59 In dit gedachtegoed zijn war-sustaining capaciteiten60 geen rechtmatig doel. Ook allerlei non-gouvernementele academische bijeenkomsten namen positie in het debat in tegen de opvatting van de Verenigde Staten. Tijdens het proces van het opstellen van de San Remo Manual61 in 1994, heeft de San Remo Round Table een definitie waarbij war-sustaining capaciteiten binnen de definitie van militaire doelen zou vallen krachtig afgewezen.62 Hetzelfde gebeurde tijdens het opstellen van de Harvard Humanitarian Policy and Conflict Reseach Manual on International Law Applicable to Air and Missile Warfare in 200963 en de Tallinn Manual64 in 2013.65     

 

Parks stelt dat economische objecten militaire doelen kunnen worden indien ze passen binnen de definitie van een militair doel.66 De ICRC studie stelt: ‘economic targets that effectively support military operations may amount to a military objective, provided that their attack offers a definite military advantage.’67 Byron stelt daarom ook dat: ‘this approach, if accepted, would surely also justify the targeting of a state’s banking system, given the reliance that a state may have on that system in order to finance their military campaign.’68 In het geval van IS is in de begroting duidelijk aantoonbaar dat het financiële systeem grotendeels gebruikt wordt om haar militaire campagne te financieren in de vorm van strijders en uitvalsbases. Het door de aanvallen vernietigde geld kan hierdoor niet richting de strijders en uitvalsbases vloeien. 

3.3 Militair voordeel

De effecten die de aanvallen op de geldopslagplaatsen teweegbrengen zijn ook van belang in de discussie omtrent de rechtmatigheid hiervan. Het vernietigen van deze doelen diep achter vijandelijke linies heeft IS serieus beschadigd in haar capaciteit om haar strijders te betalen. Dit schaadt ook haar capaciteit tot het controleren van gebieden en het aantrekken van nieuwe aanwas van strijders.69 Het tweede deel van de definitie van een militair doel stelt dat het uitschakelen van het doel een ‘duidelijk militair voordeel’ moet opleveren. De aanvallen op geldopslagplaatsen zullen echter niet een directe grote daling van het aantal strijders veroorzaken. Op de lange termijn kunnen de aanvallen wel zorgen dat het financieel onaantrekkelijk wordt om voor IS te vechten en dit kan een belangrijke remmende werking hebben op het aantrekken van nieuwe strijders. Volgens Goodman is het breed gedragen dat objecten die indirect bijdragen aan militair vermogen te classificeren zijn als militaire doelen.70 Dit wordt ook bevestigd door verschillende andere onderzoekers.71 Dit effect is recentelijk duidelijk geworden in de berichtgeving van allerlei nieuwsinstanties. Zo stelt de Dagelijkse Standaard in oktober 2015 al dat de salarissen van de IS-strijders verminderd zijn, dit resulteerde zelfs in het weglopen van strijders.72 Berichtgeving over het financieel instorten van IS en het verlagen van de salarissen aan haar strijders blijft tot op de dag van vandaag actueel.73 Met het verlagen van de salarissen en het weglopen van strijders wordt een belangrijk effect bereikt in de bestrijding van IS. Het is echter voor discussie vatbaar of dit effect kan worden aangemerkt als een duidelijk direct militair voordeel. Het effect van het reduceren van het aantal strijders is wel voor een belangrijk deel te wijten aan het reduceren van de hoeveelheid geld die beschikbaar is. Het is echter lastig deze oorzaak-gevolg relatie te destilleren uit alle andere omstandigheden die van invloed zijn op het aantal strijders. In mijn opinie draagt het uitschakelen van geldopslagplaatsen wel fundamenteel bij aan het reduceren van het aantal strijders van IS. Daardoor is het financieel gezien veel minder aantrekkelijk om te vechten voor IS dan enkele jaren geleden en is er een duidelijke remmende werking op de rekrutering van nieuwe strijders. In de bestrijding van de organisatie als geheel zijn dit belangrijke effecten. Aymenn Al-Tamimi omschrijft het als volgt: ‘Ultimately, the most vital IS revenues depend on the continued existence of its bureaucratic structure within the territories it controls (…) as one cannot wholly isolate IS territory from interactions with the outside world, and so cash flows will continue.’74 Wat hieruit duidelijk wordt is dat IS niet alleen met isolatie aan te grijpen is. In de praktijk is het niet mogelijk IS volledig in een economisch isolement te dwingen. General Brown stelt over de aanvallen: ‘They include the Islamic State’s oil facilities, bulk cash stockpiles and factories for manufacturing roadside bombs.’75

 

Kijkend naar de cijfers over de uitgaven van IS, wordt in mijn opinie een ‘duidelijk militair voordeel' behaald bij het uitschakelen van geldopslagplaatsen. Het duidelijke voordeel bestaat uit het terugdringen van de capaciteit van IS om militaire uitgaven te doen en strijders te betalen. Het blijft echter wel van belang deze uitschakelingen te zien in het grotere financiële systeem van IS. De Veiligheidsraad heeft unaniem een resolutie aangenomen waarin wordt gesteld dat IS financieel dient te worden aangegrepen.76Reaffirming (…) that all States shall prevent and suppress the financing of terrorist acts, (…) including by suppressing recruitment of members of terrorist groups.’77  Ook de VN ziet het belang van het financieel uitschakelen van IS. Daarnaast zal er in de toekomst wel met de eerder genoemde manieren om inlichtingen te vergaren goed moeten worden onderzocht welke rol een specifieke opslagplaats in het financiële systeem heeft.

Conclusie

De geldopslagplaatsen worden met intelligence bronnen opgespoord. Vervolgens wordt onderzoek gedaan naar de geldopslagplaats in het targeting proces. Hierna worden de geldopslagplaatsen uitgeschakeld door middel van bombardementen. De gelekte begroting van de Deir az-Zor provincie geeft een belangrijke inkijk in het financiële systeem van IS. Daarbij zien we dat het overgrote gedeelte van de uitgaven in de provincie militair gerelateerd is, namelijk salarissen van strijders en het onderhouden van uitvalsbases.  

Een geldopslagplaats kan naar mijn mening als militair doel geclassificeerd worden als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Het gaat allereerst om het karakter van de desbetreffende opslagplaats. Is het een civiele bank of juist een centrum vanwaar hoofdzakelijk de salarissen van strijders betaald worden? Indien de opslagplaats hoofdzakelijk voor militair gerelateerde uitgaven wordt gebruikt kan de locatie zijn civiele karakter verliezen. Het wordt dan een object dat naar ‘gebruik’ een bijdrage levert aan de krijgsverrichtingen. Dit is echter niet voldoende om het te betitelen als militair doel. Het gebruik moet leiden tot een daadwerkelijke bijdrage aan de krijgsverrichtingen en de uitschakeling van een doel moet een ‘duidelijk militair voordeel’ opleveren. In mijn opinie geeft het uitschakelen van een geldopslagplaats een duidelijk militair voordeel als hierdoor de salarissen van strijders niet meer betaald kunnen worden. Het aantal strijders neemt dan af en het aantal deserteurs neemt toe. Aangezien het niet meer financieel aantrekkelijk is om te vechten voor IS zal ook de aanwas van nieuwe strijders afnemen. Deze remmende werking op het aantal strijders en daarmee verbonden het militaire vermogen van IS is in mijn opinie uit te leggen als een ‘duidelijk militair voordeel’. Dat maakt een geldopslagplaats onder voorwaarden een militair doel.

Het aanvallen van geldopslagplaatsen past binnen de juridische kaders van het targeting proces indien het allereest zoals hierboven beschreven is, de geldopslagplaatsen te classificeren zijn als militair doel. Dit betekent dat er op het gebied van de rechtsregels omtrent targeting voldaan is aan de eerste regel: onderscheid. Er is dan onderscheid gemaakt tussen burgerobjecten en militaire doelen. Vervolgens is het in de uitvoering van belang dat op alle niveaus de praktisch uitvoerbare voorzorgsmaatregelen zijn genomen. Als laatste dient een proportionaliteitsafweging gemaakt te worden zodat het verwachte militaire voordeel in balans is en blijft met de verwachte nevenschade. Indien aan deze condities wordt voldaan, past het aanvallen van geldopslagplaatsen dus binnen de juridische kaders van het targeting proces en is het daarmee naar mijn mening rechtmatig. 

Strafrechtspraak

De ontgroening waaraan een luchtje zat

Strafrechtspraak

Rechtbank Gelderland

Meervoudige militaire kamer

Vonnis van 28 augustus 2017

 

Voorzitter: mr. P.C. Quak, lid: mr. R.S. Croll, militair lid: mr. J.M.C. Schuurman-Kleijberg

 

De ontgroening waaraan een luchtje zat

Verdachten nemen deel aan inwijdingsritueel waarbij water vermengd met chloor over militairen gegooid wordt, die daardoor eerste- en tweedegraadsbrandwonden oplopen. Militaire kamer is niet overtuigd dat verdachten chloor in het water gedaan hebben of daarvan wisten: vrijspraak van (medeplegen van poging tot zware) mishandeling (met voorbedachten rade).

 

(Sr art. 47, 301, 302)

Vonnis

van de meervoudige militaire kamer in de zaak van de officier van justitie bij het arrondissementsparket Oost-Nederland tegen

 

[verdachte]

geboren op [geboortedatum] te [geboorteplaats],

wonende te [adres],

 

raadslieden: mr. M.P.K. Ruperti, advocaat te Baarn en mr. F.F. Aarts, advocaat te Amsterdam

 

Dit vonnis is gewezen naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting van 20 juni 2016 en 28 augustus 2017.

 

1. De inhoud van de tenlastelegging

 

Aan verdachte is ten laste gelegd dat:

 

“hij op of omstreeks 2 juli 2015 in de gemeente Steenwijkerland, ter uitvoering van het door verdachte voorgenomen misdrijf om tezamen en in vereniging met een of meer anderen, althans alleen, aan [slachtoffer 1] (soldaat der eerste klasse) en/of [slachtoffer 2] (sergeant) opzettelijk en met voorbedachten rade zwaar lichamelijk letsel toe te brengen, een of meer emmers water met chloorhoudende schoonmaakmiddelen op/over het hoofd en/of lichaam die [slachtoffer 1] en/of [slachtoffer 2] heeft gegooid, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid;

 

althans, indien het vorenstaande onder 1 niet tot een veroordeling leidt:

 

hij op of omstreeks 2 juli 2015 in de gemeente Steenwijkerland,, tezamen en in vereniging met een of meer anderen, althans alleen, met voorbedachten rade [slachtoffer 1] (soldaat der eerste klasse) en/of [slachtoffer 2] (sergeant) heeft mishandeld door een of meer emmers water met chloorhoudende schoonmaakmiddelen over het hoofd en/of lichaam van die [slachtoffer 1] en/of [slachtoffer 2] te gooien”.

 

2. Overwegingen ten aanzien van het bewijs

 

Met de verdediging en de officier van justitie is de militaire kamer van oordeel dat vrijspraak moet volgen van de gehele tenlastelegging en overweegt daartoe als volgt.

De militaire kamer heeft – op grond van de inhoud van de NFI-rapporten en de overige bewijsmiddelen – de overtuiging dat bij het ‘Phoenix-inwijdingsritueel’ op 2 juli 2015 daadwerkelijk chloorhoudende middelen, gemengd in emmers met water, over [slachtoffer 1] (soldaat der eerste klasse) en [slachtoffer 2] (sergeant) heen zijn gegooid. Daardoor zijn verschillende ernstige lichamelijke gevolgen ontstaan in de vorm van irritaties aan ogen en problemen bij de ademhaling tot pijnlijke eerste- en tweedegraads brandwonden. Het is zeer onwaarschijnlijk dat deze gevolgen zijn ontstaan door de zeep en de schoonmaakmiddelen waarvan verdachte heeft verklaard die te hebben toegevoegd aan het water in de emmers.

De militaire kamer overweegt dat door het gooien van de chloorhoudende middelen onaanvaardbaar grote gezondheidsrisico’s zijn genomen voor de betrokken militairen. Bovendien is dit incident schadelijk voor dit specifieke landmachtonderdeel en zijn tradities, alsmede voor het aanzien van de krijgsmacht als geheel. Gelet daarop is de militaire kamer van oordeel dat dit een zeer kwalijke zaak betreft.

De vraag is vervolgens of verdachte voor genoemd incident strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gehouden. Uit de bewijsmiddelen volgt dat verschillende militairen – waaronder in elk geval deze verdachte – middelen aan het water in de emmers hebben toegevoegd en vervolgens dat mengsel over andere militairen, waaronder [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] , hebben gegooid. De militaire kamer heeft echter niet de overtuiging dat het verdachte en/of zijn medeverdachten was/waren die chloor daaraan heeft/hebben toegevoegd, dan wel dat zij wist(en) dat het mengsel in de emmers ook chloor bevatte.

De militaire kamer overweegt daartoe als volgt. Door verschillende getuigen is waargenomen dat ook anderen dan verdachte en zijn medeverdachten middelen aan de emmers hebben toegevoegd en daarmee hebben gegooid. Het is onbekend gebleven wie daadwerkelijk het chloor in de emmers heeft gedaan. De geur van het chloor is door getuigen pas geroken nadat de vloeistof uit de emmers was gegooid, zodat niet kan worden vastgesteld dat de watergooiers – onder wie de verdachte – het chloor van tevoren had moeten ruiken. Bovendien was op de kazerne algemeen bekend waar de chloortabletten lagen. Iedereen kon daarbij komen. Tot slot zijn chloortabletten kleine voorwerpen die gemakkelijk mee konden worden genomen en ongemerkt in een emmer konden worden gegooid.

Gelet op al hetgeen hiervoor is overwogen is de militaire kamer van oordeel dat het opzet op de ten laste gelegde handelingen niet kan worden bewezen zodat verdachte zal worden vrijgesproken van de gehele tenlastelegging.

 

[Volgt: vrijspraak – Red.]

Naschrift

Door mr. M.M. Dolman

 

De krijgsmacht is een organisatie van tradities, en daarbij horen ook ontgroeningen.1 Zo worden bij het 44e pantserinfanteriebataljon ‘Johan Willem Friso’ nieuwelingen onderworpen aan de zgn. phoenixtest. Dat is een serieuze aangelegenheid, waarop wordt toegezien door de phoenixraad: die stelt een draaiboek voor de ontgroening op.2 Het draaiboek voor 2 juli 2015 bepaalde o.m. dat die dag zou worden ‘gewatervald’, waarbij de slachtoffers de hele dag emmers water over zich uitgestort krijgen. Toevoeging van zeep en dergelijke draagt nog aan de pret bij.

            Op 2 juli 2015 loopt het echter uit de hand. Een sergeant proeft meteen dat er chloor in het water zit; zij heeft last van prikkende ogen en houdt de dagen erna last van kortademigheid en hoesten. Als zij meer emmers chloorwater over zich heen krijgt, zegt zij dat maar het zijn steeds anderen die met chloorwater gooien. Een soldaat die al twee emmers zeepsop over zich heen gekregen heeft, ruikt rond het middaguur chloor. Hij voelt zijn rug en benen branden maar denkt in eerste instantie aan een allergische reactie. Als hij zich de volgende dag bij de geneeskundige dienst vervoegt, blijkt hij echter eerste- en tweedegraads brandwonden opgelopen te hebben, die naar verwachting blijvende littekens zullen achterlaten. Zijn kleding draagt sporen van chloor. Twee anderen kampen met ademhalingsklachten.

De commandant geeft in eerste instantie het bevel dat alleen schoon water uit een tankwagen gebruikt mag worden maar laat op 6 juli – als hij van de brandwonden gehoord heeft – weten dat het begooien van anderen met schoonmaakmiddelen onacceptabel is; wie daarmee te maken heeft, kan zich bij hem melden. Twee militairen melden zich en worden – samen met een ander, van wie een foto was gemaakt terwijl hij water gooide – vervolgd ter zake van (medeplegen van poging tot zware) mishandeling (met voorbedachten rade).3

De vragen die de rechtbank dan moet beantwoorden zijn of – ten eerste – aan de slachtoffers zwaar lichamelijk letsel is toegebracht, althans bij de dader(s) het voornemen daartoe aanwezig was en – ten tweede – of zij daarvoor strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen worden gesteld, hetzij op de grond dat zij de slachtoffers zelf hebben mishandeld, hetzij op de grond dat zij een substantiële bijdrage hebben geleverd aan de mishandeling door anderen.

De eerste vraag ziet op het gronddelict: (poging tot zware) mishandeling (met voorbedachten rade).  Vooraleer de rechter toekomt of de verdachte – hetzij als pleger, hetzij als medepleger – strafrechtelijk aansprakelijk kan worden kan worden gesteld, zal hij immers moeten vaststellen dat een strafbaar feit begaan is, c.q. welke strafbaar feit. In dit geval komen – primair – poging tot zware mishandeling en – subsidiair – eenvoudige mishandeling, al of niet met voorbedachten rade, in aanmerking; voltooide zware mishandeling is niet ten laste gelegd.

De rechtbank lijkt echter aan deze vraag voorbij te gaan, want zij doet geen uitspraak omtrent de kwestie of de behandeling die de slachtoffers ten deel is gevallen als poging tot zware mishandeling dan wel als eenvoudige mishandeling gekwalificeerd moet worden. Wel stelt de rechtbank vast dat het overgooien van de slachtoffers met chloorwater leidde tot verschillende ernstige lichamelijke gevolgen  in de vorm van irritaties aan ogen, problemen bij de ademhaling en pijnlijke eerste- en tweedegraads brandwonden. Dat duidt in elk geval op pijn en letsel, terwijl de kwalificatie van de lichamelijke gevolgen als ernstig suggereert dat het voor de slachtoffers erger had kunnen aflopen. Dat zij mishandeld zijn, staat vast.

De tweede vraag ziet op de deelneming, meer bepaald op de kwestie of de verdachte als pleger dan wel als medepleger voor de mishandeling aansprakelijk kan worden gesteld. En die vraag beantwoord de rechtbank ontkennend. Verscheidene militairen hebben schoonmaakmiddelen door het water gemengd dat zij over de slachtoffers heen gooiden. Sommige emmers bevatten chloor, maar dat was pas te ruiken toen zij werden leeggegooid. Wie het chloor in de emmers had gedaan is niet vastgesteld; iedereen kon bij de chloortabletten komen en de rechtbank lijkt niet uit te sluiten dat deze ongemerkt in de gevulde emmers gedaan zijn. Dat brengt mee dat verdachte niet als pleger van mishandeling kan worden aangemerkt – hij wist niet dat het water dat hij over de slachtoffers uitstortte chloor bevatte – en evenmin als medepleger, want hij had geen chloor door het water gemengd. Daar is wat het medeplegen betreft niets op af te dingen – verdachte was niet verwijtbaar betrokken bij gooien met chloorwater door anderen – maar wat betreft het plegen wel: de rechtbank stelt niet vast dat verdachte de slachtoffers met chloorwater overgoten had, dus reeds om die reden niet als pleger kan worden aangemerkt.

 

MMD

Tuchtrechtspraak

relaties 1

Artikel 6 EVRM en het militair tuchtrecht

Tuchtrechtspraak

Rechtbank Gelderland

Meervoudige militaire kamer

Uitspraak van 11 september 2017

ECLI:NL:RBGEL:2017:4684

 

Voorzitter: mr. P.C. Quak , lid: mr. J.B.J. Driessen, militair lid: kapitein ter zee logistieke dienst mr. J.M.C. Schuurman-Kleijberg

Artikel 6 EVRM en het militair tuchtrecht

De militaire kamer is van oordeel dat het beklagschrift niet tijdig is ingediend en dat de beklagmeerdere het beklagschrift op goede gronden niet-ontvankelijk heeft verklaard.

 

Uitspraak van de meervoudige militaire kamer in de rechtbank Gelderland, op het te Arnhem op 5 september 2017 in het openbaar behandelde beroep van:

 

Marinier der eerste klasse algemeen [gestrafte] ,

hierna aangeduid als ‘gestrafte,’

geplaatst bij de [naam 1] ,

registratienummer [nummer]

wonende te [adres] , [woonplaats] ,

waarbij de beslissing op beklag wordt bestreden.

Vertrouwensman: Kapitein der Mariniers [naam 2]

 

A. Verloop van de procedure

Aan gestrafte werd op 29 maart 2017 een schriftelijke beschuldiging, genummerd 17/008, uitgereikt wegens schending van de gedragsregel als vermeld in artikel 29 van de Wet militair tuchtrecht (WMT). Op 13 april 2017 uur om 13.32 uur heeft het onderzoek plaatsgevonden. De uitspraak van de commandant - bewezenverklaring en een geldboete van € 50,00 - is op 13 april 2017 om 15.00 uur aan gestrafte uitgereikt. Tegen deze uitspraak heeft gestrafte op 24 april 2017 een beklagschrift ingediend.

 

De beklagmeerdere heeft op 2 mei 2017 het beklag niet-ontvankelijk verklaard, omdat het beklag niet binnen de gestelde termijn van vijf dagen na uitreiking van de uitspraak van de commandant is ingediend. Volgens de beklagmeerdere is geen sprake van een verschoonbare termijnoverschrijding. De uitspraak op beklag van de beklagmeerdere is op 16 mei 2017 uitgereikt aan gestrafte.

 

Gestrafte heeft beroep tegen de uitspraak op beklag ingediend. Dit beroep is door de commandant ontvangen op 18 mei 2017. Het beroepschrift is doorgezonden aan de Militaire Kamer. Gestrafte heeft daarin - kort gezegd - aangevoerd dat er bijzondere omstandigheden zijn op grond waarvan sprake is van een verschoonbare termijnoverschrijding. Immers, op de dag van de uitreiking van de uitspraak van de commandant was zijn vertrouwensman niet beschikbaar voor overleg. Gestrafte kon, doordat hij die week daarna op oefening was en hij nog wilde overleggen met zijn vertrouwensman, niet eerder dan op 24 april 2017 het beklagschrift indienen. Gestrafte stelt daarnaast dat, omdat hij niet nader op de hoogte is gesteld van de beklagtermijn en de beklagprocedure, zijn processuele rechten zijn geschonden.

 

Het beroep is op 5 september 2017 ter openbare zitting van de meervoudige militaire kamer behandeld. Gestrafte en zijn vertrouwensman hebben het beroepschrift toegelicht.

Gestrafte en zijn vertrouwensman hebben ter terechtzitting gepersisteerd bij de op 2 september 2017 opgestelde schriftelijke reactie op het advies van het openbaar ministerie en deze nader toegelicht. Aangevoerd is daarbij dat de gestrafte zijn vertrouwensman niet kon raadplegen omdat deze niet beschikbaar was en dat voor hem niet de noodzaak bestond om een andere vertrouwensman te raadplegen. Gestrafte verkeerde namelijk in de veronderstelling dat de beklagtermijn 14 dagen betrof. Daarnaast was gestrafte op oefening. Het was voor hem niet mogelijk om zonder overleg met zijn vertrouwensman een juridisch stuk op te stellen en beklag in te dienen, aldus gestrafte. Voorts acht gestrafte een beklagtermijn van vijf dagen in strijd met het bepaalde in artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Ten aanzien van de door de commandant vastgestelde tuchtrechtelijke gedraging heeft gestrafte aangevoerd dat geen sprake was van het veroorzaken van wanordelijkheden.

 

Het openbaar ministerie heeft bij de behandeling van het beroep ter zitting zijn oordeel over de zaak kenbaar gemaakt aan de meervoudige militaire kamer. De officier van justitie mr. A.C.J. Nettenbreijers is van oordeel dat gestrafte niet tijdig beklag heeft gedaan, zodat de uitspraak op beklag moet worden bevestigd. Subsidiair, indien het beklag alsnog ontvankelijk wordt geacht, heeft de officier van justitie aangevoerd dat de uitspraak van de commandant bevestigd dient te worden.

 

De meervoudige militaire kamer heeft beraadslaagd naar aanleiding van het onderzoek ter zitting in beroep.

 

De bevoegdheid van de meervoudige militaire kamer en de ontvankelijkheid van het beroep.

De Militaire Kamer in de arrondissementsrechtbank Gelderland is bevoegd van het beroep kennis te nemen.

 

Het beroepschrift is op juiste wijze en tijdig ingediend. Gestrafte is ontvankelijk in zijn beroep.

 

Beoordeling door de meervoudige militaire kamer

De militaire kamer dient allereerst de vraag te beantwoorden of de beslissing van de beklagmeerdere, inhoudende de niet-ontvankelijkheid van het beklagschrift, op goede gronden is genomen en overweegt hiertoe als volgt.

 

In artikel 80a, eerste lid, van de WMT is het volgende bepaald:

“De gestrafte kan binnen vijf dagen na de uitreiking van het afschrift van de uitspraak beklag doen bij de beklagmeerdere”

 

In artikel 80d van de WMT is het volgende bepaald:

“1. Indien het beklagschrift na de beklagtermijn bedoeld in artikel 80a, eerste lid, is ingediend, verklaart de beklagmeerdere het beklag niet ontvankelijk. (…)

2. Ten aanzien van een na afloop van de beklagtermijn ingediend beklagschrift blijft niet-ontvankelijkverklaring achterwege indien redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld dat de gestrafte in verzuim is geweest. Een beslissing ter zake is gemotiveerd.”

 

Niet in geschil is dat gestrafte het beklagschrift niet binnen vijf dagen na uitreiking van het afschrift van de uitspraak heeft ingediend. Gelet op het bepaalde in artikel 80a, eerste lid, van de WMT is derhalve het beklag in beginsel niet-ontvankelijk. Dat is slechts anders indien er feiten en/of omstandigheden zijn op grond waarvan redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld dat de gestrafte in verzuim is geweest.

 

De militaire kamer komt tot het oordeel dat geen sprake is van een dergelijke uitzonderingssituatie en overweegt daartoe als hierna vermeld.

 

Verschoonbaarheid termijnverzuim?

Op het straffenformulier staat bij rubriek 37 vermeld dat bij de uitreiking van de uitspraak aan gestrafte is medegedeeld dat tegen de uitspraak beklag mogelijk is. Gestrafte heeft ter zitting aangegeven dat hij niet wist dat de termijn hiervoor slechts vijf dagen betrof. Dit wordt echter weersproken door de schriftelijke verklaring van matroos 1 logistieke dienst administratie [naam 3] . Uit deze verklaring volgt immers dat [naam 3] de betrokkenen, onder wie de gestrafte, heeft medegedeeld dat zij “enkel vijf dagen hadden om in beklag te gaan”. Bovendien is de militaire kamer van oordeel dat de gestrafte hierin ook een eigen verantwoordelijkheid heeft en wordt geacht zelf na te gaan wat de termijn is voor het indienen van het beklagschrift.

 

Gestrafte heeft daarnaast aangegeven dat zijn vertrouwensman niet beschikbaar was en dat hij pas later met zijn vertrouwensman heeft kunnen overleggen. Het was voor hem dan ook niet mogelijk om binnen vijf dagen overleg te hebben met zijn vertrouwensman en nog tijdig het beklagschrift in te dienen.

 

De militaire kamer overweegt allereerst dat het beklagschrift, zoals bedoeld in artikel 80b van de WMT, niet aan enige vorm is gebonden en dat niet is vereist dat het beklagschrift al alle gronden van beklag bevat, zodat iedere militair geacht kan worden binnen de termijn een eenvoudig beklagschrift in te dienen. Voor een verdere onderbouwing van het beklagschrift kan de militair ook na vijf dagen – eventueel met hulp van een vertrouwensman – een aanvullend beklagschrift indienen. De militaire kamer is dan ook van oordeel dat gestrafte zelf in staat was om tijdig en op eenvoudige wijze beklag in te dienen, zodat voor het enkele indienen van een beklagschrift geen overleg met een vertrouwensman noodzakelijk was. Gestrafte heeft geen feiten of omstandigheden aangevoerd die tot een ander oordeel moeten leiden.

 

Ten slotte overweegt de militaire kamer dat ingevolge artikel 80b van de WMT het beklagschrift weliswaar dient te worden ingediend bij de eigen commandant, maar dat bij diens afwezigheid die indiening ook kan plaatsvinden bij diens plaatsvervanger, dan wel - bij diens afwezigheid - de aanwezige feitelijk leidinggevende, of zelfs de administratie. Hierdoor was het voor de gestrafte ook ten tijde van de oefening mogelijk om zijn beklagschrift in te dienen.

 

De militaire kamer is gelet op het voorgaande van oordeel dat gestrafte tijdig op eenvoudige wijze zijn beklagschrift had kunnen indienen. De door hem naar voren gebrachte omstandigheden leiden niet tot de conclusie dat redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld dat de gestrafte in verzuim is geweest.

 

Beklagtermijn in strijd met het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden ?

Gestrafte heeft aangevoerd dat de termijn om (rechts)middelen aan te wenden in andere juridische procedures langer is dan in de beklagprocedure bij militaire tuchtzaken. Door een termijn van slechts vijf dagen is gestrafte niet in de gelegenheid om zich naar behoren te kunnen verdedigen. Dit klemt te meer nu gestrafte in een organisatie werkt, waarbij zijn aandacht door andere zaken wordt opgeëist, aldus gestrafte. De in de WMT geldende beklagtermijn van slechts vijf dagen is daardoor in strijd met het recht op een eerlijk proces, zoals opgenomen in artikel 6 van het EVRM.

De militaire kamer overweegt dat het militair tuchtrecht naar diens aard een vorm van snelrecht betreft. Een beklagtermijn van vijf dagen is een bewuste keuze van de Rijkswetgever geweest en past binnen het snelrechtkarakter van het militair tuchtrecht. Daarnaast kan – zoals hiervoor al is overwogen – het beklagschrift worden ingediend bij de eigen eenheid en is het beklagschrift vormvrij. De structuur en de organisatie van de Krijgsmacht maken het mogelijk om binnen vijf dagen een eenvoudig beklagschrift te kunnen indienen. De militaire kamer is dan ook van oordeel dat geen sprake is van strijd met het bepaalde in artikel 6 van het EVRM.

 

Conclusie

De militaire kamer is van oordeel dat het beklagschrift niet tijdig is ingediend en dat de beklagmeerdere het op goede gronden niet-ontvankelijk heeft verklaard. De militaire kamer komt dan ook niet meer toe aan een inhoudelijke beoordeling van de uitspraak van de commandant.

 

BESLISSING:

De meervoudige militaire kamer, rechtdoende in beroep:

• Verklaart zich bevoegd kennis te nemen van het beroep.

• Verklaart het beroep ontvankelijk.

• Bevestigt de beslissing waartegen beroep is ingesteld.

Naschrift

Door majoor mr. J.J.M. van Hoek

 

De beklagmeerdere verklaart gestrafte niet-ontvankelijk in zijn beklag nadat hij heeft vastgesteld dat gestrafte zijn beklagschrift niet tijdig heeft ingediend. In beroep voert gestrafte het verweer dat de beklagtermijn van vijf dagen in strijd is met het recht op een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Gestrafte stelt dat de termijn om (rechts)middelen aan te wenden in andere juridische procedures langer is dan in de beklagprocedure bij militaire tuchtzaken. De termijn van vijf dagen is te kort om zijn verdediging voor te bereiden, aldus gestrafte.

 

De militaire kamer merkt op dat de wetgever de termijn bewust kort heeft gehouden vanwege het snelrechtkarakter van het tuchtrecht. Zij oordeelt om die reden dat van strijd met het bepaalde in artikel 6 EVRM geen sprake is. De militaire kamer wijst er in dit verband ook op dat het beklagschrift vormvrij kan worden ingediend en dat de organisatie en structuur van de Krijgsmacht het mogelijk maakt om binnen vijf dagen een beklagschrift in te dienen.

 

In 1995 moest de militaire kamer zich in een tuchtzaak eveneens uitspreken over het toepassingsbereik van artikel 6 EVRM in relatie tot het militair tuchtrecht. De beschuldigde had in die tuchtzaak een dienstbevel van de tot straffen bevoegde meerdere niet opgevolgd. Ten overstaan van de militaire kamer maakte de beschuldigde bezwaar tegen het feit dat degene die hem had beschuldigd ook degene was die de beschuldiging moest beoordelen. Deze handelwijze achtte hij in strijd met artikel 6 EVRM. De militaire kamer overwoog ter zake dat: “gezien het feit dat een commandant alleen tuchtvergrijpen kan afdoen die worden omschreven als gedragingen die verstoring van de interne orde opleveren en gezien het sanctiepakket dat hem daarbij ter beschikking staat, er geen sprake kan zijn van een strafvervolging (“criminal charge”) als bedoeld in de verdragen hiervoor genoemd, en er derhalve ook niet gehandeld is in strijd met die verdragen.”1

 

Hoewel een directe bronverwijzing ontbreekt, zal de militaire kamer deze overweging hebben gebaseerd op  de uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in zaak Engel and others v. The Netherlands (zaak Engel).2 In deze zaak uit juni 1976, aanhangig gemaakt door vijf dienstplichtig militairen, kwam onder andere de vraag aan de orde of, en zo ja, in welke mate de rechten als genoemd in artikel 6 EVRM van toepassing zijn in tuchtrechtelijke procedures.3 Het EHRM oordeelde dat het Staten vrijstaat te bepalen dat bepaalde gedragingen tuchtrechtelijk in plaats van strafrechtelijk worden vervolgd, maar voegde daaraan toe dat dit niet automatisch tot gevolg heeft dat artikel 6 EVRM niet van toepassing is. Het EHRM achtte zich bevoegd te controleren of een Staat iemand de rechten die artikel 6 EVRM deze persoon biedt, ontneemt door een tuchtrechtelijke procedure te doorlopen.4 Niet alleen keek het EHRM naar de kwalificatie van de gedraging naar nationaal recht en de aard van de gedraging, maar zij toetste bovendien de zwaarte van de opgelegde straf. Als de straf aanzienlijk leed toevoegt, dan dient de tuchtrechtelijke vervolging, aldus het EHRM, te worden aangemerkt als een “criminal charge” en dus te voldoen aan de waarborgen van artikel 6 EVRM.5

 

In de zaak Engel werd de tuchtprocedure getoetst aan artikel 6 EVRM vanwege de zwaarte van de opgelegde tuchtstraf (plaatsing in een tuchtklasse6). Het EHRM oordeelde uiteindelijk dat in de tuchtzaak artikel 6 EVRM op één punt was geschonden, het Hoog Militair Gerechtshof (HMG) had de tuchtzaak behandeld achter gesloten deuren in plaats van in het openbaar.

 

Het EHRM oordeelde dat de andere in de zaak Engel opgelegde tuchtstraffen, te weten licht arrest7 en verzwaard arrest8, niet konden worden aangemerkt als een strafrechtelijke sanctie.9De huidige  tuchtstraf van het uitgaansverbod is vergelijkbaar met het verzwaard arrest en betreft derhalve evenmin een strafrechtelijke sanctie derhalve dit karakter. Ook met betrekking tot de berisping, strafdienst en geldboete wordt aangenomen dat deze tuchtstraffen te licht van aard zijn om als zodanig te gelden.10 In geval toepassing wordt gegeven aan het militair tuchtrecht kan dus niet worden gesproken van een “criminal charge” als bedoeld in artikel 6 EVRM.11

 

Terug naar onderhavige tuchtzaak. Niet het snelrechtkarakter zou tot het oordeel hebben moeten   leiden dat artikel 6 EVRM niet van toepassing is, maar het feit dat de tuchtrechtelijke vervolging in casu niet kan worden aangemerkt als een “criminal charge”.

Bestuursrechtspraak

Verwijtbaar blijft verwijtbaar: ontslag voor een burgerambtenaar na tien weken afwezigheid zonder toestemming daarvoor.

Bestuursrechtspraak

Centrale Raad van Beroep

Meervoudige Kamer

Uitspraak van 24 augustus 2017

ECLI:NL:CRVB:2017:2907

 

Voorzitter: mr. N.J. van Vulpen-Grootjans, leden: mr. J.N.A. Bootsma en mr. H.A.A.G. Vermeulen

Verwijtbaar blijft verwijtbaar: ontslag voor een burgerambtenaar na tien weken afwezigheid zonder toestemming daarvoor.

Verblijf in buitenland zonder toestemming in de laatste fase van het traject. Gedurende ruim tien weken niet aan haar verplichtingen in het kader van het herplaatsingstraject voldaan. In een geval als dat van appellante, waarin gedurende een bepaalde periode de aan het herplaatsingstraject verbonden verplichtingen niet of onvoldoende zijn nagekomen, is het echter, indien wordt overwogen betrokkene in verband met die omstandigheid ontslag te verlenen, aangewezen gebruik te maken van de bevoegdheid om het overtolligheidsontslag te vervroegen. Minister was niet bevoegd om aan appellante een disciplinaire straf op te leggen. Opdracht aan minister om opnieuw te beslissen op het bezwaar tegen het besluit van 20 januari 2015, waartegen slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

 

Uitspraak op het hoger beroep tegen de uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland van 

20 juni 2016, 15/3461 (aangevallen uitspraak)

 

Partijen:

[appellante] te [woonplaats] (appellante)

de Minister van Defensie (minister)

 

PROCESVERLOOP

 

Namens appellante heeft mr. P.F. Adolf hoger beroep ingesteld.

De minister heeft een verweerschrift ingediend.

Mr. Th.H.P. van den Kieboom, advocaat, heeft zich als opvolgend gemachtigde gesteld.

Het onderzoek ter zitting vond plaats op 2 juni 2017. Appellante is verschenen, bijgestaan door mr. Van den Kieboom. De minister heeft zich laten vertegenwoordigen door

mr. G.D. Maassen en mr. L.M. Ju.

 

OVERWEGINGEN

 

1.1. Appellante was sinds 2006 als burgerambtenaar werkzaam bij Defensie, laatstelijk in de functie van [functie].

 

1.2. Bij besluit van 11 november 2013, zoals gewijzigd bij besluit van 30 januari 2014, heeft de minister appellante met ingang van 4 oktober 2013 aangewezen als herplaatsingskandidaat in de zin van het Sociaal Beleidskader Defensie 2012-2016 (SBK 2012). Daarbij is aan appellante meegedeeld dat, indien blijkt dat na het volledige herplaatsingstraject geen passende functie voor haar kan worden gevonden, aan haar ontslag wordt verleend in verband met overtolligheid met ingang van de eerste dag van de maand volgend op de maand waarop de herplaatsingstermijn is verstreken. Dat is 1 mei 2015. Met de uitspraak van de Raad van 10 november 2016 (ECLI:NL:CRVB:2016:4286) is dit besluit in rechte komen vast te staan.

 

1.3. Bij e-mail van 28 juli 2014 heeft appellante de regiomedewerker van de Begeleidings- en bemiddelingsorganisatie (BBO) bericht dat zij van 29 september 2014 tot en met 10 december 2014 op familiebezoek/vakantie is. Appellante is telefonisch en bij e-mail van 6 augustus 2014 meegedeeld dat het niet zonder meer is toegestaan om tijdens de herplaatsingsperiode langer dan drie weken verlof op te nemen. Op 1 september 2014 heeft een gesprek plaatsgevonden tussen appellante, de regiomanager BBO en een P&O adviseur. In dat gesprek is aan appellante meegedeeld dat zij niet zonder overleg verlof kan opnemen en dat verlof voor een dergelijk lange periode niet is toegestaan. Bij besluit van 15 september 2014 heeft de minister appellante meegedeeld dat zij geen toestemming krijgt om van 29 september 2014 tot 10 december 2014 met verlof te gaan en dat hij, indien zij wel met verlof gaat, genoodzaakt is passende maatregelen te treffen. Met de uitspraak van de Raad van 10 november 2016 (ECLI:NL:CRVB:2016:4291) is dit besluit in rechte komen vast te staan.

 

1.4. Bij besluit van 13 oktober 2014 is de uitbetaling van de bezoldiging van appellante met ingang van 14 oktober 2014 stopgezet met toepassing van artikel 35 van het Inkomstenbesluit burgerlijke ambtenaren defensie wegens ongeoorloofde afwezigheid en het niet nakomen van de verplichting tot het verrichten van diensten. Als gevolg van de onder 1.3 genoemde uitspraak is ook dit besluit in rechte komen vast te staan.

 

1.5. Nadat de minister het voornemen daartoe aan appellante kenbaar had gemaakt en appellante haar zienswijze daarover naar voren had gebracht, heeft de minister bij besluit van 20 januari 2015 aan appellante wegens plichtsverzuim met ingang van 1 februari 2015 de disciplinaire straf van ontslag opgelegd. Aan appellante is verweten dat zij van 29 september 2014 tot 10 december 2014 zonder toestemming afwezig was in verband met een vakantie in Suriname en dat zij gedurende die periode niet aan haar verplichtingen in het kader van het herplaatsingstraject heeft voldaan. Het besluit van 20 januari 2015 is na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 3 juni 2015 (bestreden besluit).

 

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit ongegrond verklaard.

 

3. Appellante heeft de juistheid van deze uitspraak op de hierna te bespreken gronden bestreden.

 

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

 

4.1. Met de onder 1.3 vermelde uitspraak is gegeven dat appellante in de periode van

29 september 2014 tot 10 december 2014 zonder toestemming in Suriname heeft verbleven. In die periode was zij niet beschikbaar voor het vervullen van haar verplichtingen als ambtenaar. Gezien de aanwijzing van appellante als herplaatsingskandidaat waren dat in haar geval de aan het herplaatsingstraject verbonden verplichtingen. Uit de afspraken die met appellante in het persoonlijke uitstroomplan zijn gemaakt blijkt dat zij in de laatste fase van het traject haar medewerking moest verlenen aan bemiddelingsactiviteiten door het bureau USG en zich volledig moest inzetten om het traject zo succesvol mogelijk te laten verlopen. Vaststaat dat appellante gedurende haar verblijf in het buitenland niet beschikbaar was voor bemiddeling. Zij heeft niet aannemelijk gemaakt dat zij tijdens dit verblijf sollicitatieactiviteiten heeft verricht. Dat betekent dat zij gedurende ruim tien weken niet aan haar verplichtingen in het kader van het herplaatsingstraject heeft voldaan.

 

4.2.1. Appellante heeft betoogd dat het voorschrift over de bevoegdheid tot het verlenen van vervroegd overtolligheidsontslag wegens onvoldoende medewerking aan herplaatsing als bedoeld in de Aanwijzing bedrijfsvoering SBK 2012 (Aanwijzing) een lex specialis is ten opzichte van het voorschrift over de algemene bevoegdheid om een disciplinaire straf op te leggen. Daarom had de minister volgens appellante in plaats van strafontslag voor vervroegd overtolligheidsontslag moeten kiezen.

 

4.2.2. Dit betoog slaagt. Op grond van artikel 108, derde lid, van het Burgerlijk ambtenrenreglement defensie (Bard) kan de herplaatsingskandidaat die zonder deugdelijke grond weigert of heeft geweigerd te voldoen aan een hem op grond van dit artikel opgelegde verplichting in verband daarmee ontslag als bedoeld in artikel 116, eerste lid, van het Bard worden verleend. In het SBK 2012 en in hoofdstuk 3 van de Aanwijzing is in overeenstemming hiermee vermeld dat aan de herplaatsingskandidaat een zogenoemd verwijtbaar vervroegd overtolligheidsontslag kan worden verleend indien deze zonder verschoonbare reden niet meewerkt aan de herplaatsing. De Raad stelt voorop dat ook aan een als herplaatsingskandidaat aangewezen ambtenaar een disciplinaire straf kan worden opgelegd als deze zich schuldig maakt aan een als plichtsverzuim aan te merken gedraging die geen verband houdt met het herplaatsingstraject. In een geval als dat van appellante, waarin gedurende een bepaalde periode de aan het herplaatsingstraject verbonden verplichtingen niet of onvoldoende zijn nagekomen, is het echter, indien wordt overwogen betrokkene in verband met die omstandigheid ontslag te verlenen, aangewezen gebruik te maken van de bevoegdheid om het overtolligheidsontslag te vervroegen.

 

4.2.3. Uit 4.2.2 volgt dat de minister niet bevoegd was om aan appellante een disciplinaire straf op te leggen.

 

4.3. Het hoger beroep slaagt. De Raad zal, met vernietiging van de aangevallen uitspraak en doende wat de rechtbank zou behoren te doen, het beroep tegen het bestreden besluit gegrond verklaren en dat vernietigen. De Raad ziet geen mogelijkheid tot definitieve geschilbeslechting binnen zijn bereik. Daarom zal de minister worden opgedragen om met inachtneming van deze uitspraak opnieuw te beslissen op het bezwaar tegen het besluit van

20 januari 2015. Met het oog op een voortvarende afdoening van het geschil bestaat aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Algemene wet bestuursrecht te bepalen dat tegen de door de korpschef te nemen nieuwe beslissing op bezwaar slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

 

5. Er is aanleiding de minister te veroordelen in de proceskosten van appellante. Deze worden begroot op € 990,- in beroep en op € 990,- in hoger beroep wegens verleende rechtsbijstand.

 

BESLISSING

 

De Centrale Raad van Beroep

- vernietigt de aangevallen uitspraak;

- verklaart het beroep gegrond en vernietigt het besluit van 3 juni 2015;

- draagt de minister op een nieuwe beslissing te nemen op het bezwaar van appellante tegen

het besluit van 20 januari 2015 met inachtneming van deze uitspraak en bepaalt dat tegen die

beslissing slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld;

- veroordeelt de minister in de proceskosten van appellante tot een bedrag van € 1.980,-;

- bepaalt dat de minister aan appellante het in beroep en in hoger beroep betaalde griffierecht

van in totaal € 418,- vergoedt.

Naschrift

Door mr. P. Verkroost

 

Op 24 augustus 2017 deed de Centrale Raad van Beroep (hierna: de Raad) uitspraak in een zaak van een burgerambtenaar aan wie de disciplinaire straf van ontslag was opgelegd wegens plichtsverzuim. De burgerambtenaar (hierna: medewerker) was aangemerkt als herplaatsingskandidaat in de zin van het Sociaal Beleidskader Defensie 2012-2016 (SBK 2012). De medewerker is van 29 september 2014 tot en met 10 december 2014 zonder toestemming op vakantie gegaan. In die periode was zij niet beschikbaar voor het vervullen van haar verplichtingen als herplaatsingskandidaat. Uit artikel 108, derde lid, van het Burgerlijk ambtenarenreglement defensie (BARD) volgt dat aan een herplaatsingskandidaat die zonder verschoonbare reden niet meewerkt aan de herplaatsing, ontslag kan worden verleend als bedoeld in artikel 116, eerste lid, van het BARD. In het SBK 2012 (onder 6. Externe herplaatsingskandidaten) en de Aanwijzing bedrijfsvoering SBK 2012 (onder VIII, punt 3) wordt in aanvulling op het bovenstaande vermeld dat in een dergelijk geval ‘verwijtbaar vervroegd overtolligheidsontslag’ kan worden verleend. De medewerker voert aan dat de minister had moeten kiezen voor vervroegd overtolligheidsontslag in plaats van een disciplinaire straf in de vorm van ontslag, nu het voorschrift over de bevoegdheid tot het verlenen van vervroegd overtolligheidsontslag wegens onvoldoende medewerking aan herplaatsing als bedoeld in de Aanwijzing bedrijfsvoering SBK 2012 (Aanwijzing) een lex specialis is ten opzichte van het voorschrift over de algemene bevoegdheid om een disciplinaire straf op te leggen (r.o. 4.2.1). De Raad geeft in de eerste plaats aan dat ook aan een herplaatsingskandidaat een disciplinaire straf kan worden opgelegd als de gedraging die wordt aangemerkt als plichtsverzuim, geen verband houdt met het herplaatsingstraject. Nu de medewerker tijdens een bepaalde periode haar herplaatsingsverplichtingen niet is nagekomen en zij om die reden is ontslagen, had de minister moeten kiezen voor vervroegd overtolligheidsontslag. De Raad concludeert dat de minister in deze situatie niet bevoegd was een disciplinaire straf op te leggen. De Raad deed in 2013 een soortgelijke uitspraak in de zaak van een politiemedewerker die na ziekte een passende functie toegewezen kreeg en weigerde deze te vervullen1

 

De uitspraak maakt duidelijk dat onderscheid naar soort plichtsverzuim moet worden gemaakt: plichtsverzuim dat specifiek verband houdt met het herplaatsingstraject en al het andere plichtsverzuim. Om in geval van geconstateerd plichtsverzuim de juiste rechtspositionele maatregel (hierna; maatregel) te nemen is het van belang om te weten wanneer plichtsverzuim wel of niet verband houdt met het herplaatsingstraject. Het huidige hoofdstuk 9 van het BARD is de rechtspositionele borging van het SBK 20122. Uit de nota van toelichting volgt dat de verplichtingen die zijn verbonden aan het herplaatsingstraject bestaan uit de plicht mee te werken aan de herplaatsingsinspanningen, als ook de plicht om zelf initiatieven te nemen een passende functie te vinden. Voldoet een medewerker niet aan deze verplichtingen, dan kan dit leiden tot vervroegd overtolligheidsontslag hetgeen kan leiden tot een sanctie zoals het niet toekennen van de werkloosheidsuitkering.3 Bij het al dan niet toekennen van een werkloosheidsuitkering is het van belang of het ontslag als verwijtbaar wordt beoordeeld door de uitkeringsinstantie. In geval van een externe herplaatsingskandidaat moet de medewerker zich houden aan de afspraken zoals gemaakt in het Persoonlijk Uitstroomplan (PUP) en wordt van de medewerker verwacht dat hij zelf actief naar mogelijkheden zoekt voor herplaatsing.4 Uit het vorenstaande volgt dat de verplichtingen verbonden aan het herplaatsingstraject en de daaraan gekoppelde sanctie van vervroegd overtolligheidsontslag specifiek zien op inspanningen gericht op het vinden van een nieuwe functie. Houdt het plichtsverzuim verband met het vinden van een nieuwe functie dan bestaat de mogelijk van vervroegd overtolligheidsontslag zonder aanspraak op een (aanvullende) uitkeringsvoorziening. In alle overige gevallen van plichtsverzuim kan een disciplinaire straf worden opgelegd.

 

Een duidelijk onderscheid op papier, maar hoe gaat dat in de praktijk? Als we naar de onderhavige casus kijken, waren de feitelijke gedragingen van de betreffende medewerker die zijn aangemerkt als plichtsverzuim als volgt. In een e-mailbericht van 28 juli 2014 laat de medewerker aan de regiomedewerker van de Begeleidings- en bemiddelingsorganisatie (BBO) weten dat zij van 29 september 2014 tot en met 10 december 2014 op vakantie is. Per telefoon en e-mailbericht van 6 augustus 2014 wordt aan de medewerker kenbaar gemaakt dat het niet zonder meer is toegestaan om tijdens de herplaatsingsperiode langer dan drie weken aaneengesloten verlof op te nemen. In een brief van de raadsman van de medewerker van 24 augustus 2014 wordt kort gezegd meegedeeld dat medewerker zich niet kan vinden in het feit dat geen verlof wordt toegestaan. Op 1 september 2014 vindt een gesprek plaats met de regiomanager BBO en een P&O adviseur waarin opnieuw aan de medewerker wordt medegedeeld dat de medewerker niet zonder overleg verlof kan opnemen en dat verlof voor een dergelijk lange periode niet is toegestaan. Bij besluit van 15 september 2014 maakt de minister duidelijk aan de medewerker dat de medewerker geen toestemming krijgt om van 29 september 2014 tot en met 10 december 2014 met verlof te gaan en dat, indien de medewerker wel met verlof gaat, de minister genoodzaakt is om passende maatregelen te treffen. Dit besluit is in rechte vast komen te staan.5 De medewerker wordt uitgenodigd voor een gesprek op 26 september 2014 over het niet nakomen van haar verplichtingen uit hoofde van het SBK 2012. Op 25 september 2014 meldt zij zich hiervoor af en is zij vervolgens opnieuw uitgenodigd voor een gesprek op 6 oktober 2014. De medewerker is niet aanwezig op de afspraak en het lukt niet om haar daarna nog te bereiken. De medewerker heeft tijdens deze gehele periode geen enkele verlofaanvraag ingediend. 

 

De bovengenoemde gedragingen hebben betrekking op het (correct) aanvragen van verlof en afwezigheid zonder toestemming van het bevoegd gezag, met als gevolg dat de medewerker gedurende haar afwezigheid niet aan haar herplaatsingsverplichtingen heeft kunnen voldoen omdat zij niet heeft gezocht naar een nieuwe functie. Defensie is een organisatie waar groot belang wordt gehecht aan het correct aanvragen van verlof en afwezigheid met toestemming van het bevoegd gezag. Bij een militair blijkt dit onder meer uit het feit dat indien hij langer dan vier dagen ongeoorloofd afwezig is, hij strafrechtelijk kan worden vervolgd.6 Van een medewerker die sinds 2006 werkzaam is bij Defensie mag worden verwacht dat bekend is hoe verlof aangevraagd dient te worden en wat de mogelijke consequenties kunnen zijn van afwezigheid zonder toestemming van het bevoegd gezag. Gelet op de gedragingen zoals in de vorige paragraaf beschreven, kan worden betoogd dat deze medewerker zich, naast plichtsverzuim verband houdende met de herplaatsingsverplichtingen, ook schuldig heeft gemaakt aan ander plichtsverzuim, bestaande uit ongeoorloofde afwezigheid, handelen in strijd met de verlofprocedure en het opzettelijk naast zich neer leggen van een besluit van de minister dan wel het handelen in strijd met dit besluit. Kortom de gedragingen kunnen naar mijn mening breder worden gekwalificeerd dan de Raad heeft gedaan in deze uitspraak.

 

Als dezelfde misdragingen of een combinatie van misdragingen verband houden met zowel het herplaatsingstraject alsook met andere zaken, zoals verlof in de onderhavige zaak, is de vraag hoe daarop door de commandant of het bestuursorgaan dient te worden besloten. Daar waar de aard van het plichtsverzuim hoofdzakelijk resulteert in het feitelijk niet of niet voldoende meewerken aan herplaatsingsverplichtingen is de ‘specialis’-sanctie van verwijtbaar vervroegd overtolligheidsontslag aan de orde. Resulteert het plichtsverzuim hoofdzakelijk in ‘misdragingen van andere orde’ blijft de disciplinaire straf van ontslag een optie als de misdragingen daarvoor als voldoende zwaar kwalificeren. In geval van (een combinatie van) misdragingen van diverse aard dient een weloverwogen keuze te worden gemaakt.

Redactiecommissie

Redactiecommissie MRT 2017

De Redactiecommissie 2017

De commissie bestaat uit:

Voorzitter Mr. J.P. Spijk MA, Brigade Generaal, Militair Juridische Dienst (bd)
Secretaris Mr. Y.J. Foliant, Majoor van de Militair Juridische Dienst
Leden:  
voor de Koninklijke Landmacht Mr. A.J. de Haan, Kolonel van de Militair Juridische Dienst
voor de Koninklijke Luchtmacht Mr. C. Kalf, Kolonel van de Koninklijke Luchtmacht
voor de Koninklijke Marine Mr. G. Souer, Commandeur van Administratie (tit)
voor de Koninklijke Marechaussee Mr. P. Coomans, Hoofd Juridische Zaken
voor de Bestuursstaf:  
  Mr. J.J. Buirma, Hoofd Afdeling Bestuurs-, Straf- en Tuchtrecht van de Directie Juridische Zaken, Ministerie van Defensie
  Prof. Dr. T.D. Gill, Hoogleraar Militair Recht aan de Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie
  Mr. drs. M. Nooijen MBA, Brigade Generaal (tit.), Hoofd Militair Juridische Dienst Krijgsmacht
  Prof. Mr.Th.A. de Roos, Raadsheer-plaatsvervanger in het Hof ‘s-Hertogenbosch, emeritus hoogleraar Straf- en Strafprocesrecht aan de Universiteit van Tilburg
  Mw. Mr. R.H. Koning, voorzitter van de Militaire Kamer van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden

 

Vaste medewerkers

  Mr. M.J. Smeets en mr. P.J.H. Souren, Bijzondere Regelingen Defensie van ABP/APG
  Dr. J.P. Loof, Lid van het College voor de Rechten van de Mens en universitair docent staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden.
  Mr. M. de Bruin, Adviseur Humanitair Oorlogsrecht en Grondbeginselen Nederlandse Rode Kruis
  Dr. M.C. Zwanenburg, Afd. Internationaal Recht, Directie Juridische Zaken, Ministerie van Buitenlandse Zaken
  KTZ (LD) Mr. Drs. M.MJ. Loof, Directeur Dienstencentrum Juridische Dienstverlening

 

 

Adres

Adres van de Redactiecommissie: Staf CKMar/Cluster Juridische Zaken t.a.v. Majoor Mr. Y.J. Foliant, Kalvermarkt 32, 2511 CB Den Haag. Email: mrt@mindef.nl

Inhoudsopgave

Alles dichtklappenAlles openklappen
Naar boven