Inleiding
In 2018 voerden wij in overleg met branchepartijen drie nieuwe zorgactiviteiten door voor consulten op afstand in de medisch specialistische zorg:
-
Screen-to-screen consult ter vervanging van een polikliniekbezoek (190161)
-
Belconsult ter vervanging van een herhaal-polikliniekbezoek (190162)
-
Schriftelijke consultatie ter vervanging van een herhaal-polikliniekbezoek (190163)
Met deze zorgactiviteiten willen we stimuleren dat er meer zorg vanuit de thuissituatie geboden wordt, Voor de patiënt heeft dit als voordeel dat minder bezoeken aan het ziekenhuis nodig zijn. Daarnaast bespaart het reistijd en kan de zorg in de thuisomgeving worden ontvangen.
In dit overzicht gaan we na of zorgverleners deze zorgactiviteiten toepasten in 2018 en of we verschillen zien tussen type aanbieders en specialismen. Partijen hebben afgesproken dat de uitgaven aan medisch-specialistische zorg niet zouden stijgen als gevolg van de invoering van de nieuwe zorgactiviteiten. Tegen deze achtergrond kijken we of er samenhang is tussen het gebruik van de nieuwe zorgactiviteiten en de gemiddelde 'zwaarte' van ambulante zorgproducten. We kijken naar deze samenhang, omdat we verwachten dat eventuele effecten op uitgaven hier als eerste zichtbaar zijn. Het risico bestaat namelijk dat consulten op afstand 'erbij' komen en het aantal fysieke consulten niet in dezelfde mate vermindert. Hierdoor zou een verschuiving van licht ambulante naar (middel)zwaar ambulante producten kunnen plaatsvinden.
Of de uitgaven al dan niet stijgen, hangt ook samen met de prijs van zorgproducten waar consulten op afstand in voorkomen en van eventuele aanvullende afspraken die zorgverzekeraars en zorgaanbieders hierover hebben gemaakt. Dit valt buiten de scope van dit overzicht. De analyses zijn gebaseerd op landelijke declaratiedata van Vektis over 2018. Over 2019 was nog onvoldoende data beschikbaar om te gebruiken.
De wijzigingen in 2018
Tot 2018 bestonden er twee zorgactiviteiten voor consulten op afstand: het screen-to-screen contact ter vervanging van een fysiek herhaalconsult en het teleconsult. Het teleconsult kon worden geregistreerd maar telde niet mee in de afleiding van dbc-zorgproducten. Registratie van deze zorgactiviteit leidde op zichzelf dus niet tot een declarabel product. Het screen-to-screen consult telde wel mee in de afleiding, maar werd vrijwel niet geregistreerd.
Sinds 2018 zijn er drie nieuwe zorgactiviteiten, die afleiden tot een declarabel zorgproduct: het screen-to-screen consult (ter vervanging van een polikliniekbezoek), het belconsult en de schriftelijke consultatie (beide ter vervanging van een herhaal-polikliniekbezoek). Een verschil met het eerdere teleconsult is dat de nieuwe zorgactiviteiten voor belconsult en schriftelijke consultatie alleen kunnen worden geregistreerd wanneer deze zowel inhoudelijk als qua tijdsbesteding vergelijkbaar zijn met de zorgverlening die in een regulier herhaal-polikliniekbezoek wordt geboden.
Resultaten
Aantal consulten op afstand in 2018
De zorgactiviteit screen-to-screen consult werd in 2018 maandelijks 400 a 500 keer geregistreerd. Voor de zorgactiviteit schriftelijke consultatie schommelde het aantal tussen de 600 en 1500 per maand. De aantallen liggen aanzienlijk hoger voor de zorgactiviteit belconsult. Deze zorgactiviteit werd in 2018 landelijk rond de 200.000 keer per maand geregistreerd. In januari 2018 was dit ongeveer 170.000, tot 225.000 in oktober. Er was sprake van een lichte stijging gedurende het jaar.
Aandeel consulten op afstand in totaal aantal bezoeken polikliniek en eerste hulp
In 2018 varieerde het aandeel belconsulten in het totaal aantal polikliniek- en eerste hulpbezoeken per zorgaanbiedertussen de 0 en 30%.Het aandeel consulten op afstand in het totaal varieert ook tussen de 0 en 30% per aanbieder, met uitschieters tot ongeveer 40%.
Verschillen tussen typen zorgaanbieders
We zien een verschil in de toepassing van consulten op afstand tussen typen zorgaanbieders (zie de figuur hieronder). Het aandeel van consulten op afstand was in 2018 lager voor academische ziekenhuizen en zbc's en hoger voor categorale ziekenhuizen en overige zorgaanbieders (zoals centra voor radiotherapie, klinische genetica en sportmedisch advies). Algemene ziekenhuizen vallen hier tussenin.
Aantal consulten op afstand als % van totaal aantal bezoeken polikliniek en eerste hulp, per type instelling (2018)
Verschillen tussen specialismen
Het aandeel consulten op afstand in het totaal aantal polikliniek- en eerste hulpbezoeken varieert sterk tussen specialismen. Bij klinische genetica lag dit percentage het hoogst in 2018 en bij psychiatrie het laagst. Zie de figuur hieronder.
Het percentage ten opzichte van het totaal aantal consulten bij klinische genetica op gemiddeld 23%. Bij gastro-entrologie en anesthesiologie ligt het percentage iets lager, respectievelijk 19% en 18%. Het relatieve gebruik is het laagst bij de specialismen psychiatrie (1%) en oogheelkunde en cardio-pulmonale chirurgie (beide 2%). Het gaat om het gemiddelde percentage over het hele jaar 2018.
Aantal consulten op afstand als % van totaal aantal bezoeken polikliniek en eerste hulp, per specialisme(2018)
Aantal fysieke consulten neemt niet gelijk af met toename consulten op afstand
We zien een licht positief verband tussen het aandeel consulten op afstand (in het totaal aantal polikliniek- en eerste hulpbezoeken) in 2018 en de verandering in de zwaarte van ambulante zorgproducten tussen 2017 en 2018. Dit wijst erop dat er meer consulten op afstand worden gedaan, maar dat het aantal fysieke consulten niet in gelijke mate afneemt. Bij specialismen waar het aandeel consulten op afstand in 2018 hoger was, zien we in dat jaar een iets sterkere stijging in de zwaarte van ambulante zorgproducten. Dit verband blijft staan na correctie voor een aantal factoren, zoals het specialisme en de zorginstelling.
Het is dus mogelijk dat er zorg bij is gekomen in plaats van dat zorg is vervangen. Maar er zijn ook andere verklaringen mogelijk voor dit positieve verband. Het kan zijn dat de manier waarop consulten worden gehouden niet zozeer veranderd is, maar dat we vooral een eenmalig effect van het anders registreren zien (omdat de consulten op afstand nu meetellen naast de andere consulten in de registratie). In dat geval zouden we dit moeten terugzien in 2019: het positieve verband zou dan verdwenen moeten zijn. Ook kan het zijn dat bij de specialismen waar het aandeel consulten op afstand in 2018 relatief hoog is, het aandeel zware zorgproducten ook in voorgaande jaren al steeg. Dit zou een reden kunnen zijn om te investeren in consulten op afstand.
Aanbevelingen
Leer van elkaars ervaringen met consulten op afstand
We vinden het positief dat een groot aantal specialismen en verschillende typen zorgaanbieders gebruik maken van consulten op afstand. Dit geldt met name voor het belconsult. Het screen-to-screen consult wordt minder vaak ingezet. We horen graag wat er nodig is om het gebruik van screen-to-screen consulten, daar waar het gepast is, vaker toe te passen. Waarschijnlijk is ook sprake geweest van een opstartfase. We roepen zorgaanbieders en specialismen dan ook op om met elkaar in gesprek te gaan over de variatie in het gebruik van consulten op afstand. Zorgaanbieders en specialismen kunnen van elkaar leren, bijvoorbeeld door ervaringen en goede voorbeelden te delen.
Maak passende contractafspraken om onnodige uitgavenstijging te voorkomen
Of de invoering van consulten op afstand heeft geleid tot een uitgavenstijging kunnen we op basis van onze resultaten niet geheel beantwoorden. De statistische analyses geven een indicatie dat de zwaarte van ambulante zorgproducten licht toeneemt bij relatief groter gebruik van consulten op afstand. Zorgaanbieders en zorgverzekeraars kunnen echter in de contractering afspraken hebben gemaakt over het (achteraf) aanpassen van prijzen van ambulante zorgproducten om een dergelijke verschuiving in volumes 'op te vangen'. We verwachten ook dat zorgaanbieders en zorgverzekeraars passende contractafspraken maken om te borgen dat er geen onnodige uitgavenstijging plaatsvindt. Partijen kunnen de landelijke cijfers vergelijken met gegevens op lokaal niveau om volume en prijsafspraken eventueel aan te passen.
Consulten op afstand vragen een andere manier van werken
Naast passende contractafspraken vraagt het vervangen van bezoeken door consulten op afstand van aanbieders ook een andere manier van organiseren, sturen en werken. Consulten op afstand kunnen uiteindelijk zo een goed voorbeeld worden van verplaatsing van minder complexe zorg uit het ziekenhuis die bijdraagt aan het beheersen van de kosten.