Na het verschijnen van het eerder genoemde NJB-artikel, zagen twee rapporten het licht waarin eveneens aanbevelingen staan ter verbetering van de procedure van veiligheidsonderzoeken. Hierop gaan we hierna in.
2.4.1 Commissie-Dessens
Ter uitvoering van een motie van de Tweede Kamer om de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 (hierna: Wiv 2002) te evalueren, is de Commissie evaluatie Wiv 2002 ingesteld (de zgn. Commissie-Dessens). In haar rapport van 2 december 2013 doet de commissie ook aanbevelingen over de uitvoering van de Wet veiligheidsonderzoeken. 21 In het kader van de intensivering van de samenwerking tussen de AIVD en de MIVD die de commissie voorstaat, beveelt zij de vorming aan van een gezamenlijke organisatie die de uitvoering van deze wet tot taak krijgt.22 Het kabinet heeft deze aanbeveling overgenomen en streeft ernaar dat deze organisatie operationeel is op 1 juli 2017.23
De commissie stelt verder een (ook in het NJB-artikel bepleite) maatregel voor om naast het inzagerecht een correctierecht van gegevens te introduceren.24 Dit is van wezenlijk belang voor de mogelijkheid tot correctie van passages in verslagen van gesprekken met veiligheidsonderzoekers.
2.4.2 Evaluatiecommissie beleidsregel veiligheidsonderzoeken Defensie
De Evaluatiecommissie beleidsregel veiligheidsonderzoeken Defensie moest de knelpunten in de uitvoering van deze beleidsregel in kaart brengen en hierover aanbevelingen doen die geen wetswijziging vereisen.25 Zij bracht haar rapport uit op 26 mei 2015, met aanbevelingen waarvan we de voor ons onderwerp meest relevante noemen.
Aantal vertrouwensfuncties
De commissie beveelt aan:
- het beleid om alle militaire functies aan te wijzen als vertrouwensfuncties niet te veranderen, maar om voor militairen het veiligheidsmachtigingsniveau C te herintroduceren;
- bij veiligheidsonderzoeken van dit niveau niet langer de partner te betrekken;
- de beoordelingsperiode van deze onderzoeken terug te brengen tot vijf jaar.26
Het beleid over justitiële gegevens
Op dit moment wordt een verklaring van geen bezwaar geweigerd indien de in de Beleidsregel genoemde strafmaatgrenzen zijn overschreden.27 Deze grenzen, gehanteerd als valbijl, perken volgens de commissie de beleidsvrijheid zodanig in, dat geen sprake meer is van een gewogen, passende besluitvorming. Om dit euvel te verhelpen, adviseert zij:28
- de grenzen voor zware straffen te verdubbelen in veiligheidsonderzoeken van de niveaus B en C;
- deze grenzen niet langer als valbijl te hanteren;
- de toetsingskaders voor zware en lichte strafbare feiten te integreren en bij beide soorten strafbare feiten altijd de commandant schriftelijk te raadplegen.
Het beleid bij onvoldoende gegevens
De politieke en maatschappelijke onrust over het beleid bij onvoldoende gegevens was een belangrijke aanleiding om de evaluatiecommissie in te stellen. Op dit terrein doet zij de volgende aanbevelingen:29
- het verdubbelen van drie tot zes maanden van de periode van een verblijf in het buitenland waarbij het nog mogelijk is een veiligheidsonderzoek in te stellen;
- bij een langer verblijf in een land waarmee geen gegevens worden uitgewisseld: zo mogelijk alternatieve gegevensbronnen benutten, zoals verklaringen omtrent het gedrag, diplomatieke documenten, documenten van werkgevers of immigratiediensten of gesprekken met de betrokkene of zijn partner;
- betere voorlichting over reizen, partners en de consequenties daarvan, onder meer door de introductie van een online zelftest;
- publicatie van het versoepelde beleid bij studie, stage, werk of reizen en van de niet-gerubriceerde lijst met risicolanden en aandachtsgebieden;
- onderzoek naar een bredere introductie van een verklaring van geen bezwaar met beperkingen, ook voor niet-reservisten.
Financiële kwetsbaarheid
De commissie constateert dat er behoefte bestaat aan meer transparantie over de beoordeling van schulden. Welke rol deze precies spelen in een veiligheidsonderzoek, is voor de betrokkenen namelijk onvoldoende duidelijk. Zij doet daarom de aanbeveling om de criteria voor de bepaling van financiële kwetsbaarheid te publiceren en om de vraagstelling in de Staat van Inlichtingen te preciseren.
Duur procedure
Een aantal andere praktische aanbevelingen ziet op een verkorting van de besluitvormingsprocedure in veiligheidsonderzoeken, waaronder de rechtsbeschermingsprocedure tegen de intrekking/weigering van een verklaring van geen bezwaar.
Opvolging adviezen Evaluatiecommissie; relevantie voor de AIVD
De bovengenoemde aanbevelingen zien op de veiligheidsonderzoeken bij Defensie, maar de meeste zijn ook relevant voor de AIVD. Op het gebied van de waardering van justitiële gegevens, het beleid bij onvoldoende gegevens en de beoordeling van financiële kwetsbaarheid komt het toepasselijke beleid bij de AIVD en de MIVD namelijk grotendeels overeen. Vooralsnog is het evenwel wachten op de uitvoering van de meeste aanbevelingen van de Evaluatiecommissie. Dat is onder meer een consequentie van de uitvoering van het advies van de Commissie-Dessens om te komen tot een gezamenlijke (eenheid voor de) uitvoering van veiligheidsonderzoeken en een uniformering van de beleidskaders waarbinnen de AIVD en de MIVD nu opereren. Een dergelijke - alleen al vanuit logistiek oogpunt ingewikkelde - operatie vergt tijd. Volgens de minister van Defensie zal bij deze vernieuwing aandacht worden besteed aan de gedane aanbevelingen, waaronder die voor het te voeren beleid bij justitiële en onvoldoende gegevens. Wel heeft Defensie inmiddels indicatoren voor de beoordeling van financiële kwetsbaarheid opgesteld en zijn militaire functies van het veiligheidsmachtigingsniveau C aangewezen.30