Operatie Interflex. Humanitair oorlogsrecht voor Oekraïense rekruten
Door majoor mr. J.E. Kruyt 1
Introductie
Sinds afgelopen zomer is het Verenigd Koninkrijk (VK) begonnen met een opleidingsprogramma voor Oekraïense militairen. Ook Nederland levert een bijdrage aan operatie Interflex.2 De opleiding wordt uitgevoerd door een verscheidenheid aan internationale partnerlanden van het VK.3 De Oekraïense rekruten, veelal manschappen zonder voorafgaande militaire ervaring, krijgen tijdens hun training in het VK in vijf weken militaire basisvaardigheden aangeleerd. Onderdeel van deze militaire basisvaardigheden zijn lessen humanitair oorlogsrecht (HOR). Om de Britse Army Legal Service (ALS) bij te staan bij het opzetten en geven van deze lessen, ben ik in september een aantal weken naar het VK geweest. In deze bijdrage deel ik kort mijn persoonlijke ervaringen die ik heb opgedaan tijdens deze inzet.
Organisatie VK ten behoeve van de training
De training aan de Oekraïense rekruten vindt plaats op 4 locaties in het VK. In Nook, Lydd, Wathgill en Warcop zijn oudere bestaande trainingslocaties voor dit doel in gebruik genomen. De operatie wordt aangestuurd door de staf van de 11th Security Force Assistance Brigade, die zich in Aldershot bevindt. Omdat de ALS organisatorisch gezien geen (militair-)juristen op het niveau van een brigade geplaatst heeft, komt de juridische ondersteuning van de juristen die deel uitmaken van het hoofdkwartier van het naasthogere 1st Division in York. Twee militair juristen in de rang van majoor, waren belast met de opzet van het trainingsprogramma. De drie kapiteins werkzaam op het hoofdkwartier, hebben waar nodig ook bijgestaan met het ondersteunen van het geven van de lessen.
Bij het opzetten van operatie Interflex is door de ALS ervoor gekozen om de commandanten van de trainingseenheden, veelal luitenants of kapiteins, ook de lessen HOR te laten verzorgen. Deze gedachte ontstond vanuit het idee dat zij dichter bij de rekruten staan (volgens het soldiers train soldiers principe) en de juridische stof vanuit deze rol beter kunnen overbrengen. Gezien de omvang van de operatie en de ligging van de verschillende trainingslocaties, maakte dit besluit het bovendien qua capaciteit van beschikbare juristen beter haalbaar, dan wanneer de juristen op alle locaties lessen moesten verzorgen. In het beginstadium van de operatie is bij elke les een jurist aanwezig geweest. De jurist kon op deze manier vragen beantwoorden en zien of de bestaande HOR les aansloot bij de doelgroep, of dat hier wijzigingen in aangebracht moesten worden. De aanwezigheid van de rekruten bij de HOR les werd nauwlettend geregistreerd. Dit kwam onder meer voort uit een zorg dat Oekraïense rekruten na het ontvangen van de Britse training eventueel schendingen van het HOR zouden kunnen begaan. Door nauwgezette registratie kan in ieder geval worden aangegeven dat de rekruut is onderwezen in het HOR.
Inhoud HOR lessen
Het lespakket voor de HOR lessen dat door de ALS was samengesteld, was al gereed bij mijn aankomst in het VK. Daardoor is de Nederlandse inbreng op de inhoud van de lessen beperkt gebleven. Het samengestelde lespakket bestond uit zes onderwerpen:
-
Introduction to Operational Law,
-
Principles of the Law of Armed Conflict,
-
Who and what can be attacked,
-
Who and what is protected,
-
Prisoners,
-
Responsibility and Accountability.
Een HOR les bestond uit twee onderwerpen per keer, wat ongeveer een uur tot anderhalf uur in beslag nam. Wat opviel aan het lespakket was dat de inhoud van het lespakket veel theoretische stof bevatte en een gering aantal praktische voorbeelden. De ALS bleek terughoudend te zijn in het gebruik van voorbeelden uit het Russisch-Oekraïense conflict, omdat zij vonden dat het in de context van het geven van trainingen zij niet in de positie verkeerden om eventuele schendingen van het HOR al dan niet te classificeren of te duiden als mogelijke oorlogsmisdrijven.
De tekst bij de presentatie was volledig uitgeschreven en vooraf vertaald in het Oekraïens. De les werd eerst in het Engels gepresenteerd door de commandant van de trainingseenheid, waarna de aanwezige tolk de Oekraïense versie voordroeg. De jurist was aanwezig voor het bieden van ondersteuning aan de commandant en het beantwoorden van vragen van de rekruten. Omdat het presenteren van de les in twee talen veel extra tijd in beslag nam, is tijdens mijn verblijf besloten een Oekraïense versie van de les op film op te nemen.4
Van alle gepresenteerde onderwerpen bestond bij de Oekraïense rekruten vooral veel interesse in het onderwerp krijgsgevangenen. Het merendeel van hen heeft familie en/of bekenden die gevangen zijn genomen door de Russen. Er leefden veel vragen over wat er met hen zou gebeuren tijdens en na het conflict. Daarnaast waren er ook veel vragen over de behandeling van Russische krijgsgevangenen. Daar bestond vaak een emotioneel spanningsveld tussen de hoeveelheid rechten die het HOR biedt voor Russische krijgsgevangenen en de negatieve gevoelens die heersten ten aanzien van de behandeling van Oekraïense krijgsgevangenen door de Russen.
Daarnaast waren er veel vragen over wat er na afloop van het conflict zou gebeuren met de gevangenen en hoe eventuele vervolging van de Russen in zijn werk gaat. Sporadisch waren er ook vragen van de rekruten waarom zij zich wel aan het HOR moesten houden, terwijl de Russen dit in veel gevallen niet doen. Voor de Oekraïense rekruten was het echter ook duidelijk dat de steun vanuit het Westen zeer sterk afhankelijk is van het naleven van de regels van het HOR en het niet begaan van oorlogsmisdaden na het ontvangen van westerse training en wapens. Uiteindelijk bestond er, mede daardoor, ook begrip voor wat het HOR beoogt te bereiken tijdens een gewapend conflict.
Uitdagingen & lessons learned
Uit de tot nu toe opgedane ervaring is een aantal uitdagingen en lessen te halen. Ik noem er hierna drie in het bijzonder: de taalbarrière, de plaats en inhoud van de lessen in het opwerkwerkprogramma en de benodigde eigen ervaring.
De taalbarrière
Wat ik heb ervaren als één van de grootste uitdagingen tijdens het geven van de HOR lessen aan de Oekraïense rekruten, was de taalbarrière. Bij veel andere lessen in het trainingsprogramma, zoals bijvoorbeeld bij medische lessen als ZHKH5 of schietvaardigheid, vormde dit minder een probleem omdat men bij het beoefenen van vaardigheden in de praktijk kan zien of de theorie goed is overgekomen. Bij de HOR lessen kun je niet anders dan vertrouwen op de vertaling van de tolk. Waar tijdens uitzendingen ook niet altijd bij eenieder veel beheersing van de Engelse taal aanwezig is, is men doorgaans wel gewend om in (simplistisch) Engels een uitleg te kunnen verzorgen. Gezien de gekozen constructie om de lessen ook te laten vertalen, dient in dit geval volledig vertrouwd te worden op de kwaliteit van de tolk en de terugkoppeling vanuit de tolk of vragen afdoende beantwoord waren. Het verdient daarom de voorkeur om tolken te hebben die ook juridische kennis of achtergrond bezitten. Dat geeft meer vertrouwen dat ook in de vertaling de juiste nuance terecht komt. Het aangaan van een goede liaisonverhouding met militair juristen uit het land van herkomst is ook een mogelijke manier om ervoor te zorgen dat het trainingsprogramma op de juiste manier aansluit bij de doelgroep. Eventueel kan een militair jurist uit hetzelfde land als de rekruten gebruikt worden om het product te vertalen.
De plaats en inhoud van de lessen in het opwerkprogramma
De motivatie bij de rekruten, ook voor de HOR les, was hoog. Het totale opleidingsprogramma zat echter zo vol, dat de HOR lessen vaak in de avonduren gepland stonden. Ondanks dat de motivatie hoog was, was de realiteit dat de rekruten ernstig vermoeid waren door het overvolle programma. Een lange zit in een warm klaslokaal na volle dagen buiten in het veld, zorgde er dan ook voor dat veel van hen moeite hadden om hun aandacht erbij te houden. Wanneer de realiteit is dat de aandachtspanne kort is, moet nog beter nagedacht worden over wat relevant is om in korte tijd over te brengen. Door voornamelijk te focussen op de principes van het HOR en de algemene achtergrond van het internationaal recht achterwege te laten, kan een les specifieker (en korter) zijn voor een rekruut die al enorm veel op zich af ziet komen. Door goed te kijken naar in wat voor situatie de Oekraïense soldaten veelal terecht komen, had hier wellicht nog wat meer specifieke regels over de behandeling van krijgsgevangenen aan toegevoegd kunnen worden. Veel regels uit het HOR , zoals rechtstreekse deelname van burgers aan de vijandelijkheden, is juridisch gezien wel relevant maar zal grotendeels niet van toepassing zijn bij het uitvoeren van een verdedigend gevecht vanuit loopgraven. Om zo goed mogelijk met de beschikbare tijd om te gaan, zijn specifieke afwegingen hierin dan ook van belang.
Benodigde ervaring
Veel van mijn eerdere ervaring berust op scenario's die zijn gebaseerd op niet-internationaal gewapende conflicten (NIAC). Dit was relevant voor Afghanistan en Mali. Doordat de conflicten waar de Nederlandse krijgsmacht in de afgelopen tijd voornamelijk mee bekend is geraakt en dit dus ook de context is waarin de juridische uitdagingen, ervaringen en discussies plaatsvonden, merkte ik dat ik weinig voorbeelden uit eigen ervaring had over de toepassing van het HOR in internationaal gewapende conflicten (IAC). Daarnaast zijn de voorbeelden en toepassing van het HOR uit mijn opgedane ervaring binnen een IAC veelal gericht op afwegingen die gemaakt worden tijdens een aanvallend gevecht. Goede gerichte voorbeelden over toepassing van het HOR, die relevant zijn voor een partij die een verdedigend gevecht voert, zijn in dit geval van belang voor dit trainingspubliek. De terughoudendheid vanuit de ALS om voorbeelden uit het conflict tussen Rusland en Oekraïne te gebruiken, was mijns inziens daarom ook een gemiste kans. Juist deze voorbeelden zijn bij de Oekraïense rekruten bekend en vormen hun beeld van wat wel en niet gebruikelijk en geoorloofd is tijdens een gewapend conflict.
Ten slotte
Mijn aanwezigheid in het VK is helaas maar relatief kort geweest, maar ik was onder de indruk van wat er in korte tijd door de Britten is opgezet. De snelheid waarmee zij operatie Interflex hebben opgezet, de hoeveelheid rekruten die in korte tijd zijn getraind en de kwaliteit van de training zijn van absolute meerwaarde voor de Oekraïense strijdkrachten. Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we geen mobilisatie van een dergelijk groot aantal burgers meer gezien. Wat de Britten hier in korte tijd hebben neergezet, is dan ook bewonderenswaardig. Nederland is voornemens om met een aantal stafofficieren deel te gaan nemen aan de EU Assistance Mission Ukraine (EUMAM). Hierbij zullen Oekraïense kaderleden, tot het niveau van een brigade, getraind worden. Onderwerpen die deel uit gaan maken van de training zijn combat medicine, cyber securityand defence, combat enigneering, NBC training en overige onderwerpen die nu of in de toekomst voor Oekraïne van belang kunnen zijn. Mocht besloten worden dat HOR lessen ook onderdeel uit gaan maken van het trainingscurriculum van EUMAM, dan kan Nederland hier hopelijk een rol van betekenis in spelen. In voorkomend geval lijkt het mij goed om in een vroegtijdig stadium na te denken over hoe we een dergelijke training vorm willen gaan geven en waar wij als Nederland specifiek waarde aan hechten in een dergelijke training. De lessen opgedaan bij het assisteren van de Britten, met het bijkomende voordeel van reflectie achteraf, kunnen hier hopelijk van meerwaarde bij zijn.