Inleiding MRT special '30 jaar Wet militair tuchtrecht'
Door brigadegeneraal (tit.) mr. A.J. de Haan – Hoofd van de Militair Juridische Dienst Krijgsmacht
'The military justice system is a powerful tool that preserves good order and discipline while protecting the civil rights of Service members. It is a commander's duty to use it (…). Administrative actions should not be the default method to address illicit conduct simply because it is less burdensome than the military justice system.' 1
Al enige tijd geleden vatten de Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensie Academie en de Militair Juridische Dienst Krijgsmacht het plan op om een symposium te organiseren ter gelegenheid van het dertigjarig bestaan van de Wet militair tuchtrecht. Vanwege de Covid-pandemie konden we dit plan pas onlangs verwezenlijken. Op 25 april 2022 kwamen commandanten2, militair juristen, leden van de militaire kamers in Arnhem, wetenschappers en advocaten bijeen om na te denken over de toekomst van het militair tuchtrecht.
Dat de Wet militair tuchtrecht nu ruim dertig jaar bestaat en dat die de tand des tijds heeft doorstaan met slechts kleine aanpassingen zou aanleiding moeten zijn tot een vreugdevolle terugblik. Toch is enige relativering hier op haar plaats. In mijn korte inleiding tijdens het symposium liet ik zien dat het aantal tuchtprocessen in de afgelopen jaren drastisch is afgenomen. Dat wil echter niet zeggen dat het aantal tuchtvergrijpen navenant is afgenomen. De afschaffing van de dienstplicht en de personele reducties hebben ongetwijfeld invloed op de cijfers gehad maar ook als we die factoren buiten beschouwing laten, is het aantal malen dat commandanten het tuchtrecht toepassen drastisch verminderd.
De vraag is dan wat de oorzaken daarvan zijn. Is het tuchtrecht niet meer van deze tijd? Is straffen ouderwets? Is het tuchtproces te ingewikkeld? Zijn er nog andere redenen aan te voeren? Het symposium heeft op deze vragen geen eensluidend antwoord kunnen geven en nader onderzoek daarnaar moet zeker nog plaatsvinden. Toch is er wel iets over te zeggen.
Allereerst lijkt de bekendheid met het tuchtrecht afgenomen te zijn. Eén van de oorzaken daarvan kan de grote druk op de diverse opleidingsprogramma's zijn waardoor er minder tijd beschikbaar is voor onderwijs in het militair straf- en tuchtrecht. Maar ook het adagium 'onbekend maakt onbemind' lijkt hier van toepassing. Het tuchtproces is weliswaar niet zeer ingewikkeld maar enige routine in het toepassen daarvan is onontbeerlijk.
Daarnaast lijken commandanten soms eerder voor bestuursrechtelijke maatregelen te kiezen dan voor het tuchtrecht ook al zijn de mogelijkheden in het bestuursrecht beperkt. Dat dat geen typisch Nederlands verschijnsel is, moge blijken uit bovengenoemd citaat waar ik het van harte mee eens ben. Het militair tuchtrecht is weliswaar een gesloten stelsel waardoor het niet elke faux pas kan sanctioneren maar er zijn maar liefst 35 gedragingen waarvoor het militair tuchtrecht wél ingezet kan worden. Tegelijkertijd moeten we erkennen dat er situaties zijn waarin de commandant het tuchtrecht niet kan toepassen om de wet daarin niet voorziet. Dat doet zich bijvoorbeeld voor als er sprake is van een strafbaar feit (niet zijnde een zogenaamd artikel 79-feit) dat van zo lichte aard is dat het openbaar ministerie niet tot vervolging overgaat3.
Ook is het, als commandanten het tuchtproces inderdaad ingewikkeld of bewerkelijk vinden, van belang om het toegankelijker voor hen te maken. We hebben daar in 2021 een aanzet voor gegeven met het digitaliseren van het tuchtproces in de Militair Tuchtrecht Tool en, gekoppeld daaraan, de lancering van een online leermodule 'Militair tuchtrecht in de praktijk' bij de Open Defence Academy. Momenteel werken we hard aan versie 2.0 van de Militair Tuchtrecht Tool om de commandant nog beter te ondersteunen.
Dit alles laat onverlet dat we moeten blijven nadenken over de rol van het militair tuchtrecht en het symposium was daartoe een eerste stap. Ik ben de sprekers dan ook veel dank verschuldigd voor hun waardevolle bijdragen aan dit belangwekkende symposium en voor de weergave daarvan in deze speciale uitgave van het Militair Rechtelijk Tijdschrift. Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat het militair tuchtrecht een waardevol en bruikbaar instrument is voor het handhaven van de orde en discipline en daarmee voor de integriteit van de krijgsmacht. Een instrument waar we zuinig op moeten zijn.